Երրորդ ընթերցմամբ «Ռուսական օրենքի» ընդունումից հետո 1 ամսում լարին դոլարի նկատմամբ արժեզրկվել է 18 թեթրիով՝ 2,68-ից հասնելով 2,86-ի։ Ազգային բանկի եռակի միջամտությունն ու 169 մլն դոլարի վաճառքը յուրաքանչյուր դեպքում կասեցրեց անկումը, բայց միայն ժամանակավոր։

Մայիս-հունիսի արժեզրկումը հիմնականում կապված է խուճապի և բացասական սպասումների հետ։ Խորհրդարանը մայիսի 14-ին երրորդ ընթերցմամբ հաստատել է «Ռուսական օրենքը»։ Հաջորդ օրը՝ մայիսի 15-ին, փոխարժեքն աճել է 10-12 թեթրիով եւ գերազանցել 2,80-ը։ Ազգային բանկը արտարժույթի աճուրդում վաճառել է 60 մլն դոլար։

Մայիսի 28-ին խորհրդարանը հաղթահարեց նախագահի վետոն «ռուսական օրենքի» վրա, նույն օրը Ազգային բանկը կրկին վաճառքի հանեց 60 միլիոն դոլար, որից վաճառեց միայն 49 միլիոնը։ Առաջարկից ցածր վաճառքը մեկ նշան էր, որ ցնցող էֆեկտը մաշվել էր:

Հունիսի 6-ին ԱՄՆ-ը պատժամիջոցներ սահմանեց՝ վիզային սահմանափակումներ Վրաստանի 30 բարձրաստիճան պաշտոնյաների նկատմամբ։ Հաջորդ օրերին լարիի փոխարժեքը նորից սկսեց արժեզրկվել, հունիսի 11-ին Ազգային բանկը հերթական ինտերվենցիայի միջոցով շուկայից հանեց 172 մլն լարի։

Փոխարժեքի պահպանումը Ազգային բանկի անմիջական պարտականությունը չէ, նրա խնդիրն է գների կայունությունը որոշակի մակարդակում պահպանել, սակայն, որպես կանոն, միջամտում է, որպեսզի նվազագույնի հասցնի տատանումների պատճառած վնասը։ Կարճաժամկետ հեռանկարում ամենաարդյունավետ միջոցը արժութային միջամտություններն են։

Լարին շրջանառության մեջ է 1995 թվականի հոկտեմբերից։ Այդ պահին պաշտոնական փոխարժեքը 1,30 էր (կուպոնի փոխարժեքից 6 զրո ցածր)։ 29 տարվա ընթացքում ազգային արժույթը հիմնականում արժեզրկվել է, թեև անվանականացման կարիք չկար։ Չնայած արժեզրկման ընդհանուր միտումին, եղել են նաև համախմբման շրջաններ։ Այն ամենաշատը ամրապնդվել է 1996 թվականի հունվարին՝ հասնելով 1,23-ի, իսկ արժեզրկման գագաթնակետին հասել է 2020 թվականի մարտին, երբ պաշտոնական փոխարժեքը 3,48 էր։ Եթե ​​վերցնենք տարեկան միջինը, ապա 1996 թվականին ցուցանիշը եղել է 1,26, 2021 թվականին՝ 3,22։

Վրաստանում գործում է լողացող փոխարժեքի ռեժիմ. Համապատասխանաբար, թույլատրվում են կարճաժամկետ տատանումներ։ Փոխարժեքը որոշվում է արտարժույթի շուկայով։

Ազգային բանկը պաշտոնական փոխարժեքը սահմանում է Bloomberg հարթակում միջբանկային առևտրի հիման վրա։ ՍԵԲ-ն ունի նաև փոխարժեքի վրա ազդելու լծակներ, սակայն պաշտոնական փոխարժեքը հայտարարելիս առաջնորդվում է առկա իրականությամբ և հայտարարման պահին չի մասնակցում դրա ձևավորմանը։

Իրական փոխարժեքի վրա միաժամանակ ազդում են ինչպես հիմնարար, այնպես էլ կարճաժամկետ գործոններ: Ֆունդամենտալը վերաբերում է երկարաժամկետ հեռանկարում դրամական հոսքերի ներհոսքին և արտահոսքին՝ արտաքին առևտուր, ուղղակի օտարերկրյա ներդրումներ, եկամուտ զբոսաշրջությունից, տրանսֆերտներ: Կարճաժամկետ հեռանկարում կարևորվում են ակնկալիքները, որոնք սովորաբար հետևում են ինչ-որ գործընթացին կամ մեկ կոնկրետ որոշմանը։

Մակրոտնտեսական գործոնների վատթարացման պատճառով լարին նախկինում մի քանի անգամ զգալիորեն արժեզրկվել է։ Առաջին անգամ դա տեղի է ունեցել 1998-1999 թթ. Ասիայի ֆինանսական ճգնաժամը և Ռուսաստանի հայտարարած դեֆոլտը ազդեցին նաև Վրաստանի վրա։ Բավականին դժվարին ժամանակներում լարիին հաջողվեց պահպանել կայունությունը երեք տարի, սակայն 1998 թվականի դեկտեմբերին փոխարժեքը գերազանցեց 2,00 նշագիծը։

2004 թվականի հունվարից մինչև 2008 թվականի օգոստոսը լարին անշեղորեն ամրապնդվել է։ Մինչ ռուս-վրացական պատերազմի սկսվելը այն ամրապնդվել էր մինչև 1,40, սակայն տարեվերջին փոխարժեքը հասավ 1,66-ի։

Երրորդ կտրուկ արժեզրկումը կապված է 2014-2015 թվականների հետ, երբ արտահանումը նվազում է, տրանսֆերտները՝ նվազում։ Բացի այդ, գրեթե բոլոր արժույթները, ներառյալ եվրոն, արժեզրկվում են դոլարի նկատմամբ։ Հարևան երկրների արժույթներն արժեզրկվում են լարիից ավելի՝ առանց հայկական դրամի։

2020 թվականին չորրորդ խոշոր արժեզրկումը պայմանավորված է համաճարակի և COVID-19 կանոնակարգերով։

Գծապատկեր 1-4. Լարիի արժեզրկման տարբեր փուլեր՝ պայմանավորված հիմնարար գործոններով

Աղբյուր՝ Վրաստանի Ազգային բանկ

Ներկայիս արժեզրկումը, առայժմ, կապված է խուճապի և բացասական սպասումների հետ։ Արդեն հայտարարված վիզային սահմանափակումները, հայտարարված պատժամիջոցների խստացումը, արևմտյան գործընկերների հետ հարաբերությունների վատթարացումը, ներքաղաքական ճգնաժամը, անորոշ ապագան, բացասական սպասումներ են ստեղծում։

Ինչ վերաբերում է հիմնարար գործոններին, ապա առաջին եռամսյակում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները կտրուկ նվազել են՝ 64%-ով։ Դրամական արտահայտությամբ սա 365 մլն դոլարի անկում է՝ 566 մլն դոլարից հասնելով 201 մլն դոլարի։

Արտահանման անկման ֆոնին բացասական առևտրային հաշվեկշիռը 5 ամսում աճել է 250 մլն դոլարով և կազմել 3,9 մլրդ դոլար, թեև մայիսին նվազել է 35 մլն դոլարով։

Նվազում են նաև դրամական փոխանցումները. 4 ամսում, նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ, 33 տոկոսով ավելի քիչ գումար է փոխանցվել արտերկրից Վրաստան, ինչը նշանակում է 542 մլն դոլարի նվազում։

Առաջին եռամսյակում զբոսաշրջությունից ստացված եկամուտները մի փոքր աճել են՝ 795 մլն դոլարից հասնելով 808 մլն դոլարի։

Չնայած մի շարք մակրոտնտեսական գործոնների վատթարացմանը, լարիի արժեզրկումը բացատրել այս պատճառներով սխալ կլինի, քանի որ մայիսին որակապես ոչինչ չի փոխվել, և նույն, կամ համենայնդեպս, նմանատիպ գործընթացները տեղի են ունեցել հունվար-ապրիլին և լարիի արժեզրկումը սկսվել է մայիսի 15-ին՝ «Ռուսական օրենքի» երրորդ ընթերցման հաջորդ օրը։

Արժեզրկումը կասեցնելու համար Ազգային բանկը վաճառքի է հանել 180 մլն դոլարի պահուստ, որից վաճառել է 169 մլն դոլարը։ Կարճաժամկետ ցնցումների ժամանակ պաշարների օգտագործումն արդարացված է խուճապը զսպելու համար, սակայն մակրոտնտեսական գործոնների վատթարացման ժամանակ փոխարժեքի նույն կերպ պահելը միայն վատթարացնում է արժեզրկումը ժամանակի ընթացքում։

Ազգային բանկը 2023 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ունեցել է 5 մլրդ դոլարի միջազգային պահուստներ, որն ամենաբարձրն է նախորդ տարիների նույն ժամանակահատվածի համեմատ, տարեկան միջինը հասել է էլ ավելի բարձր նշագծի՝ 5,1 մլրդ, չնայած դրան, պահուստը. հարաբերակցությունը իջել է համարժեքության գործակիցից ցածր 2023 թ.

Պահուստների համարժեքությունը գնահատվում է Արժույթի միջազգային հիմնադրամի մեթոդաբանությամբ, այն հաշվարկվում է բանաձևով՝ ARA Metric=5% × արտահանում + 5% × լայն փող + 30% × կարճաժամկետ պարտք + 15% × այլ պարտավորություններ։ Ավելի լավ է, եթե համարժեքության գործակիցը լինի 100%-150%-ի սահմաններում: Պաշարներն այս սահմաններում առաջին անգամ ընկել են 2006 թվականին և մինչև 2014 թվականը մնացել են ադեկվատության գոտում, բացառությամբ 2008 և 2012 թվականների: 2015 թվականին պաշարների ծավալը իջել է նվազագույն 100 տոկոս սահմանաչափից, իսկ համարժեքության գոտի հնարավոր եղավ վերադառնալ միայն 2020 թվականին։ 2023 թվականին այն նվազել է մինչև 95 տոկոս։

Պահուստների նվազումը շարունակվել է 2024 թվականին և 5 ամսում նվազել ևս 400 միլիոնով՝ հասնելով 4,6 միլիարդի։ Հունիսի տվյալները կհրապարակվեն հուլիսի 7-ին։

Ինչի՞ կարող է հանգեցնել լարիի արժեզրկումը. Դա կբարձրացնի արտարժույթով փոխառությունների արժեքը ինչպես պետության, այնպես էլ ընկերությունների ու ֆիզիկական անձանց համար։ Ներմուծվող ապրանքները կթանկանան.

Չնայած այն հանգամանքին, որ Վրաստանը ներմուծումից կախված պետություն է, նախկինում ազգային արժույթի մի քանի կտրուկ արժեզրկումները չեն հանգեցրել գնաճի առանձնահատուկ աճի, ինչն ուներ իր բացատրությունը։ 2020 թվականին համաճարակի ժամանակ վառելիքի գների անկումը և մի շարք ապրանքների պահանջարկի նվազումը ազդել են գների աճի վրա 2020 թվականին Վրաստանում գնաճը հասել է 5,2 տոկոսի, 2021 թվականին՝ 9,6 տոկոսի, իսկ 2022 թվականին՝ 11,9 տոկոսի։

2014-2015 թվականներին լարիի հետ մեկտեղ արժեզրկվել են նաեւ հարեւան երկրների արժույթները, այդ թվում՝ ռուբլու փոխարժեքը եւ մանաթը լարիից ավելի։ 2014 թվականի նոյեմբերին ադրբեջանական 1 մանաթն արժեր 2,24 լարի, 2015 թվականի դեկտեմբերին դրա գինը նվազել է մինչև 1,54 լարի, իսկ 100 ռուսական ռուբլին 4,04-ից էժանացել է 3,27-ի։ Թուրքական լիրայի արժեքը փոքր-ինչ աճել է՝ 0,80-ից հասնելով 0,82-ի։ Եվրոն նույնպես արժեզրկվեց, եթե 2014 թվականի նոյեմբերին 0,8 եվրոն բավական էր 1 դոլար գնելու համար, ապա 1 տարի անց անհրաժեշտ էր 0,92 եվրո։

2008-2009 թվականներին անգամ համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի ֆոնին գներն այնքան էլ չբարձրացան, որքան կարող էին։

Իրերն այլ կերպ զարգացան անցյալ դարի վերջին։ 90-ականների հիպերինֆլյացիայից հետո 1998-ին գնաճի մակարդակը նվազել է մինչև 3,6%, իսկ 1999-ին կրկին աճել է մինչև 19,2%։

Լարիի ներկայիս արժեզրկումը գնաճի անհապաղ աճի վտանգ չի ստեղծում, սակայն եթե անկումը շարունակվի, և առևտրային գործընկերների արժույթների փոխարժեքը մնա անփոփոխ, մի շարք ապրանքների գների աճն անխուսափելի կլինի։

«Ռուսական օրենքի» ազդեցությամբ մինչ այժմ մակրոտնտեսական գործոնները չեն վատթարացել, համենայնդեպս այս մասին հաղորդումներ չկան (երկրորդ եռամսյակի զբոսաշրջության և ներդրումների մասին հաշվետվությունները կհրապարակվեն ավելի ուշ)։ Հայտնի չէ՝ լրացուցիչ դրամական հոսքերը կնվազեն, թե կապիտալի արտահոսք կսկսվի։ Անհնար է նախապես որոշել, թե դա որքանով կազդի փոխարժեքի վրա, իսկ ձախողման դեպքում՝ Ազգային բանկը կփորձի արհեստականորեն պահել փոխարժեքը, թե ոչ։ Այս բոլոր հարցերի պատասխանները կտրվեն առաջիկա ամիսներին։