Այս տարի բենզինի գների բարձրացումը հիմնական խնդիրներից մեկն է, և այն հատկապես ծանր է արտացոլվում քաղաքացիների գրպանների վրա: Հետևաբար, հասարակության շրջանակներում վառելիքի գնի հետ կապված որոշ հարցեր կան:

2021 թվականի ընթացքում, նախորդ տարվա համեմատ, տեղի է ունեցել վառելիքի բոլոր տեսակների կտրուկ թանկացում: Վառելիքի գինը, ինչպես բենզինի, այնպես էլ դիզելային վառելիքի տեսանկյունից, հասել է բոլոր ժամանակների առավելագույնին: Ընդհանուր առմամբ, բենզինի վաճառքի գինը բաղկացած է տարբեր բաղադրիչներից, այդ թվում `մեկ բարել նավթի գինը, որը որոշվում է միջազգային բորսաներում, դրա վերամշակումը և տարբեր տեսակի վառելիքի վերափոխումը, փոխադրումը և տեղում բաշխումը, ինչը Վրաստանում ընկերությունից ավելացնում է ակցիզային հարկ և շահույթի մարժա: Քանի որ ապրանքը ներկրվում է, ազգային արժույթի տատանումները նույնպես էական ազդեցություն ունեն գների վրա: Այս բաղադրիչներից վառելիքի գների ներկայիս բարձրացումը հիմնականում պայմանավորված էր առևտրային բորսաներում գների աճով և դոլարի նկատմամբ լարիի արժեզրկմամբ:

Համաճարակի պայմաններում համաշխարհային տնտեսությունը կտրուկ նեղացավ: Հետևաբար, նավթի սպառումը նույնպես նվազեց, ինչը սկզբնական շրջանում էժանացրեց նավթը, և տնտեսության հարաբերական վերականգնումից հետո, բնականաբար, աճեց նաև նավթի պահանջարկը, ինչը, ի թիվս այլ պատճառների, հանգեցրեց գների բարձրացմանը: Վերջին 1 տարվա ընթացքում համաշխարհային բորսաներում մեկ բարել նավթի գնի փոխման դինամիկան ներկայացված է Գրաֆիկ 1-ում: Վերջին մեկ տարվա ընթացքում նավթի գինը գրեթե կրկնապատկվել է ՝ կազմելով 65,4 դոլար, ինչը բարձր կետ է վերջին տարիների դինամիկայի տեսանկյունից:

Գրաֆիկ 1. բարելի գինը (159 լիտր) 2020-2021 թվականներին

Աղբյուր՝ statista.com

Միևնույն ժամանակ, պետք է հաշվի առնել լարիի փոխարժեքը դոլարի նկատմամբ, որը վերջին 10 տարվա ընթացքում արժեզրկվել է մոտ 10%-ով, ինչը նպաստեց վառելիքի գների վերջնական բարձրացմանը, քանի որ նավթամթերքները ներմուծվում են Վրաստան (ԱՄՆ դոլարով): Հետևաբար, լարիի ցանկացած արժեզրկում էական ազդեցություն կունենա վառելիքի գնի վրա:

Գրաֆիկ 2. Լարի փոխարժեքը դոլարի նկատմամբ 2020-2021 թվականներին

Աղբյուր՝ საქართველოს ეროვნული ბანკი

Այս ամենի ֆոնին կարևոր է դիտարկել բենզինի գնի փոփոխությունը 2020-2021 թվականներին: Նավթի գները կտրուկ անկում են ապրել ՝ սկսած 2020 թվականի Մարտից, ինչը պայմանավորված է բարելի գների անկմամբ, իսկ բարելի գների աճի և լարի հետագա արժեզրկման հետ մեկտեղ, և՛ բենզինի, և՛ դիզելային վառելիքի գները սկսեցին աճել:

Գրաֆիկ 3. Բենզինի և դիզվառելիքի գները Վրաստանում, 2020-2021թվականներին

წყარო: გალფი

Արտաքին գործոններից բացի, բնականաբար, ներքին գործոնները նույնպես ազդում են վառելիքի գնագոյացման վրա: Այս գործընթացի ամենակարևոր ներդրողներից մեկը ակցիզային հարկն է, այդ իսկ պատճառով կառավարության հասցեին հաճախակի քննադատություն է լսվում հասարակությունից կամ քաղաքական գործիչներից: Մասնավորապես, Վրաստանում յուրաքանչյուր 1 տոննա ներմուծվող բենզինի ակցիզային հարկը 500 լարի է, իսկ 1 տոննա դիզելային վառելիքի համար ՝ 400 լարի: Հաշվի պետք է առնել, այն փաստը, որ 1 տոննա բենզինը կազմում է մոտ 1075 լիտր, իսկ 1 տոննա դիզվառելիքը ՝ մոտ 1135 լիտր: Ուղղակիորեն 2020-2021 թվականներին հարկային ռեժիմը չի փոխվել: Հետևաբար, օրենսդրական փոփոխությունները չեն հանդիսացել ընթացիկ գների բարձրացման գործոն:

Այս առումով վերջին փոփոխությունը կատարվել է 2017 թվականի հունվարի 1-ին: Մասնավորապես, շահութահարկի բարեփոխման արդյունքում բյուջեի իջեցված եկամուտները (էստոնական մոդել) փոխհատուցվում են ոչ առաձգական ապրանքների ակցիզային հարկի բարձրացմամբ: Ըստ այդմ, նավթամթերքների ակցիզային հարկի դրույքաչափերը կրկնապատկվել են, ինչը վառելիքի գները բարձրացրել է 20-25 թեթրիով: Պետք է նշել, որ վառելիքը, ապրանքների և ծառայությունների ճնշող մեծամասնության դեպքում, միջանկյալ արտադրանքներից մեկն է: Հետևաբար, վառելիքի գների ներդրումը գնաճին մեծ է:

Հատկանշական են նաև բենզինի գնի վերաբերյալ համայնքում առկա հարցերը: Մասնավորապես, երբ համաշխարհային բորսաներում մեկ բարելի գինը նվազում է, Վրաստանում բենզինի գինը մնում է նույնը, իսկ վառելիքի գնի փոփոխությունն արագ չի ազդում տեղական շուկայի վրա: Դա պայմանավորված է նրանով, որ նավթային ընկերությունները որոշակի բաժնետոմսեր են գնել որոշակի գնով, և մինչև դրանց ամբողջական վաճառքը, նրանք չեն լցնի պաշարները ավելի էժան վառելիքով և, համապատասխանաբար, չեն կարող արտացոլել վառելիքի ցածր գները: Այս ամենով հանդերձ հատկանշական է, որ շահույթի մարժան մեծ դեր է խաղում բենզինի ՝ որպես շուկայական արտադրանքներից մեկի, գնանշման մեջ, որն, իր հերթին, կարգավորվում է շուկայում պահանջարկ-առաջարկով: Հետևաբար, տնտեսական տեսանկյունից, եթե գինը ձևավորվում է շուկայական ուժերի կողմից, այսինքն ՝ պահանջարկ-առաջարկի արդյունքում, ապա վառելիք բաշխող ընկերություններից հասարակության դժգոհությունն անհիմն կլինի: Գոյություն ունեն ենթադրություններ, որ վառելիքի շուկայում կարող է տեղի ունենալ օլիգոպոլիստական գնագոյացում: «Ֆակտ-մետրը» չի կարող մտնել այս քննարկման մեջ, սակայն տեղեկատվության համար հարկ է նշել, որ 2015 թվականին Մրցակցային գործակալությունը տուգանել է վրացական նավթային ընկերություններին 55 միլիոն լարիով `նավթամթերքների շուկայի առաջին հետազոտության արդյունքում Մրցակցության օրենքը խախտելու համար: Նավթային ընկերությունները բողոքարկել են մրցակցության գործակալության որոշումը: Արդյունքում, մրցակցության գործակալությունը ստիպված էր 55 միլիոն դոլար տուգանքը իջեցնել 3 միլիոն դոլարի: Նավթային ընկերություններն այլևս չեն բողոքարկել իջեցված տուգանքը: