რეზიუმე: საკრედიტო რეიტინგების კომპანია Fitch-მა საქართველოს სარეიტინგო პოზიცია BB- პოზიტიურიდან BB სტაბილურამდე გაზარდა. ქვეყნის საკრედიტო რეიტინგი ინვესტორს აწვდის ინფორმაციას ამ ქვეყანაში ინვესტირების რისკის ფაქტორებთან და მის სანდოობასთან დაკავშირებით. საქართველოს შეფასება BB ნიშნავს, რომ პროგრესის მიუხედავად, კონიუქტურა მაინც არასასურველად რჩება. BB შეფასების კატეგორიაში შედარებით მაღალია დეფოლტის[1] რისკი და ფინანსური სტაბილურობა მგრძნობიარეა უარყოფითი ეკონომიკურ-პოლიტიკური რყევების მიმართ, თუმცა მაინც არსებობს ფინანსური მოქნილობა. Fitch-ის შეფასებით, მნიშვნელოვან რისკად რჩება აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს ოკუპირებული ტერიტორიების საკითხი.

რაც შეეხება რეგიონში საქართველოს პროგრესს, აღმოსავლეთ ევროპის და ცენტრალური აზიის რეგიონში, სადაც საქართველო შედის და შედარების თვალსაზრისით რელევანტურია, საქართველოსთან ერთად, გაუმჯობესდა უნგრეთის რეიტინგი, (BBB-)-დან BBB-მდე. ანუ, ჩვენ არ ვართ ერთადერთი ქვეყანა, ვისი მაჩვენებლებიც გაუმჯობესებულია.

რაც შეეხება საქართველოს საკრედიტო რეიტინგის გაუმჯობესების გამომწვევ მიზეზებს, მსოფლიო ბანკის ყოველწლიურ რეიტინგშიბიზნესის კეთების სიმარტივის შესახებ, 190 ქვეყანას შორის, საქართველო მართლაც დაწინაურდა და მე-9-დან, მე-6 ადგილზე გადაინაცვლა. თუმცა, არაზუსტია პრემიერის განცხადების ის ნაწილი, სადაც აღნიშნულია, რომ Fitch-მა „ძალიან დადებითად“ შეაფასა საპენსიო ფონდის შექმნა. Fitch-ის რეპორტში აღნიშნულია, რომ აღნიშნული რეფორმა ხელს შეუწყობს დაზოგვას, დანაზოგების არსებობა კი დეფოლტის რისკს ამცირებს. აღნიშნული წარმოადგენს მშრალ ფაქტს და მისი დადებითად ან უარყოფითად შეფასება იდეოლოგიურ კომპონენტს შეიცავს, რომელშიც სარეიტინგო კომპანიები, როგორც წესი, არ შედიან.

Fitch-ის გათვლებით, 2018 წელს, მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი მთლიანი შიდა პროდუქტის 7.5%-ს შეადგენს, რაც ეკონომიკისთვის წნეხის შემცირების მაჩვენებელია. ანგარიშის თანახმად, ქართული ეკონომიკა მედეგი იყო 2018 წლის განმავლობაში, წარმატებული იყო საბანკო სექტორი, აღინიშნებოდა კაპიტალიზაციის ზრდა, მაღალი ხარისხის და ლიკვიდური აქტივები[2], რაც მამუკა ბახტაძის განცხადებასთან თანხვედრაშია. თუმცა, ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ 2018 წლის ნოემბრის მონაცემებით, მაღალი იყო დეპოზიტების დოლარიზაციის მაჩვენებელი და შეადგენდა 64.4%. ეს წინააღმდეგობაში მოდის მამუკა ბახტაძის განცხადების ნაწილთან, სადაც ის ლარიზაციის სწორ სტრატეგიაზე საუბრობს. წინააღმდეგობას აძლიერებს ე.წ. გალარების ერთჯერადი პროგრამის წარუმატებლობა, რომელიც 2017 წლის 17 იანვრიდან 24 მარტის ჩათვლით გაგრძელდა.

ანალიზი

22 თებერვალს, საკრედიტო რეიტინგების კომპანია “Fitch”-მა, საქართველოს სარეიტინგო პოზიცია BB- პოზიტიურიდან BB სტაბილურამდე გაზარდა. აღნიშნულთან დაკავშირებით, მამუკა ბახტაძემ განაცხადა: „დღევანდელი მონაცემებით, ჩვენ ვართ ერთადერთი ქვეყანა რეგიონში, რომელიც Fitch-ის რეიტინგში დაწინაურდა, ამის ფაქტორებია მე-6 ადგილი ბიზნესის კეთების რეიტინგში, მედეგი ეკონომიკა, სადაც უნდა აღვნიშნო წარმატებული ლარიზაციის პროგრამა. შევამცირეთ მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი. Fitch-მა დადებითად შეაფასა საპენსიო ფონდის შექმნა“.

ქვეყნის საკრედიტო რეიტინგი ინვესტორს ინფორმაციას აწვდის ცალკეულ ქვეყანაში ინვესტირების რისკის ფაქტორებთან და ამ ქვეყნის სანდოობასთან დაკავშირებით. საკრედიტო რეიტინგებს ათეულობით სააგენტო აქვეყნებს, თუმცა მათ შორის ყველაზე გავლენიანი და საყოველთაოდ ცნობილი სამეულია Standard & Poor’s (S&P), Moody’s და Fitch. ყოველი საკრედიტო სააგენტო საკუთარი მეთოდოლოგიის შესაბამისად მუშაობს, თუმცა ძირითადი მაჩვენებლები, რასაც ექცევა ყურადღება საერთოა და მოიცავს როგორც ეკონომიკურ ინდიკატორებს, ასევე ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკას, რეგიონში მიმდინარე პროცესებსა და გარემოს.

სარეიტინგო სააგენტო Fitch საკრედიტო რეიტინგის საფეხურებს ლათინური ასოების შესაბამისად ყოფს:მინიმალური D-დან მაქსიმალურ AAA-მდე. უმაღლესი შეფასებაა AAA, შემდგომ AA+, AA, AA-, საშუალოზე მაღალი A+, A, A-, საშუალოზე დაბალი BBB+., BBB, BBB-, არასაინვესტიციო სპეკულაციური BB+, BB, BB-, სპეკულაციური B+, B, B-, მნიშვნელოვნად რისკიანი CCC+, ძალიან რისკიანი CCC, დეფოლტი გამოკეთების პერსპექტივით C, დეფოლტი DDD, DD, D. შეფასებები იერარქიულად წარმოდგენილია ცხრილ 1-ში. აღსანიშნავია, რომ შეფასებები იყოფა საინვესტიციო და არასაინვესტიციო დონეებად, რაც ასევე ასახულია ცხრილ 1-ში. საქართველოს შეფასება BB არასაინვესტიციო კატეგორიაში ხდება, ე.ი. პროგრესის მიუხედავად, კონიუნქტურა მაინც არასასურველად რჩება. რეიტინგთან ერთად მნიშვნელოვანია რეიტინგის პერსპექტივა, რომელიც შესაძლებელია იყოს ნეგატიური, სტაბილური ან პოზიტიური და უახლოეს მომავალში რეიტინგის ცვლილების მოსალოდნელ მიმართულებას აღნიშნავს.

ცხრილი 1: სარეიტინგო სააგენტო Fitch-ის შეფასებები

წყარო: Investopedia.com

BB შეფასების შემთხვევაში, რომლითაც შეფასებულია საქართველო, შედარებით მაღალია დეფოლტის რისკი და ფინანსური სტაბილურობა მგრძნობიარეა ეკონომიკურ-პოლიტიკური უარყოფითი რყევების მიმართ, თუმცა მაინც არსებობს ფინანსური მოქნილობა. მნიშვნელოვან რისკად რჩება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის საკითხი. Fitch-ის მიერ საქართველოს საკრედიტო რეიტინგის შეფასება პირველად 2007 წლის ივლისში განხორციელდა და ქვეყანას BB-რეიტინგი მიენიჭა სტაბილური პერსპექტივით.

ცხრილი 2: საქართველოს შეფასების დინამიკა Fitch-ის რეიტინგში

წყარო: www.tradingeconomics.com/georgia/rating

ბუნდოვანია პრემიერ-მინისტრის განცხადების ნაწილი, სადაც ის აღნიშნავს რომ დღევანდელი მონაცემებით, ჩვენ ვართ ერთადერთი ქვეყანა რეგიონში, რომელიც Fitch-ის რეიტინგში დაწინაურდა. მას არ დაუკონკრეტებია რეგიონში რომელ ქვეყნებს გულისხმობდა. მიზანშეწონილია, მკაფიოდ განიმარტოს რეგიონი, სადაც საქართველო შედის და შედარების თვალსაზრისით რელევანტურია. ასეთი რეგიონი კი, მსოფლიო ბანკის მეთოდოლოგიის მიხედვით, ევროპისა და ცენტრალური აზიის ქვეყნების ჯგუფია (მაღალი შემოსავლის მქონე სახელმწიფოების გამოკლებით). ამ ჯგუფის ქვეყნების ეკონომიკების მახასიათებელი ნიშან-თვისებები მეტნაკლებად იდენტურია. ამ ქვეყნების რეიტინგი ასახულია ცხრილ 3-ში. საქართველოსთან ერთად, გაუმჯობესდა უნგრეთის რეიტინგი, (BBB-)-დან BBB-მდე.

ცხრილი 3: რეგიონის ქვეყნების შეფასება Fitch-ის რეიტინგში

წყარო: fitchratings.com

რაც შეეხება პრემიერ-მინისტრის შეფასებებს: მსოფლიო ბანკის ყოველწლიურ რეიტინგში Doing Business 2019 (ბიზნესის კეთება 2019) 190 ქვეყანას შორის, საქართველო მართლაც დაწინაურდა და მე-9-დან, მე-6 ადგილზე გადაინაცვლა. ანგარიშში წერია, რომ ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკა საქართველოში, ამჟამად, უფრო მარტივია ბიზნესის კეთება, ვიდრე ბრიტანეთსა თუ ამერიკაში. ეს წარმატება აღნიშნულია Fitch-ს ანგარიშშიც. არაზუსტია ნაწილი, სადაც მამუკა ბახტაძე აღნიშნავს, რომ Fitch-მა „ძალიან დადებითად“ შეაფასა საპენსიო ფონდის შექმნა. Fitch-ის ანგარიშში აღნიშნულია, რომ აღნიშნული რეფორმა ხელს შეუწყობს დაზოგვას, დანაზოგების არსებობა კი დეფოლტის რისკს ამცირებს, ეს არის მშრალი ფაქტი და მისი დადებითად ან უარყოფითად შეფასება იდეოლოგიურ კომპონენტს შეიცავს, რომელშიც სარეიტინგო კომპანიები როგორც წესი არ შედიან. ჩანაწერი საპენსიო რეფორმის კონკრეტულ ასპექტს ქვეყანაში დანაზოგების შექმნას ეხება, რეფორმის სხვა ასპექტები კი სარეიტინგო კომპანიის ინტერესის ობიექტს არ წარმოადგენს.

ანგარიშის მიხედვით, ქართული ეკონომიკა მედეგი იყო 2018 წლის განმავლობაში. თუმცა, აღნიშნულია, რომ 2018 წლის ნოემბრის მონაცემებით, მაღალი იყო დეპოზიტების დოლარიზაციის მაჩვენებელი და შეადგენდა 64.4%. ეს წინააღმდეგობაში მოდის მამუკა ბახტაძის განცხადების ნაწილთან, სადაც ის ლარიზაციის სწორ სტრატეგიაზე საუბრობს. ცნობისთვის, 2017 წლის იანვრიდან, ფიზიკურ პირებზე 100 000 ლარამდე სესხების უცხოურ ვალუტაში გაცემა აიკრძალა, ხოლო 2019 წლის 23 იანვრიდან, საქართველოს მოქალაქეები და საქართველოში რეგისტრირებულ იურიდიული პირები 200 ათას ლარამდე სესხის აღებას მხოლოდ ეროვნულ ვალუტაში შეძლებენ. ხელისუფლებამ ლარის გაუფასურებით გამოწვეული უარყოფითი შედეგების ნაწილობრივ აღმოფხვრის საფუძვლით, ე.წ. გალარების ერთჯერადი პროგრამაც დაამტკიცა, რომელიც 2017 წლის 17 იანვრიდან 24 მარტის ჩათვლით გაგრძელდა. შეიძლება ითქვას, რომ ეს პროგრამა ჩავარდა (იხ. ფაქტ-მეტრის კვლევა).

Fitch-ის გათვლებით, 2018 წელს, მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი მთლიანი შიდა პროდუქტის 7.5%-ს შეადგენს, რაც ეკონომიკისთვის წნეხის შემცირების მაჩვენებელია. ჯერჯერობით 2018 წლის საგადასახდელო ბალანსის პირველი სამი კვარტლის მონაცემებია გამოქვეყნებული. 2018 წლის მესამე კვარტალში მიმდინარე ანგარიში პროფიციტული იყო, რაც დამოუკიდებელი საქართველოს პირობებში პირველად დაფიქსირდა.2010-2017 წლებში მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის ფარდობა მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებით, შეადგენდა დაახლოებით 10.8%-ს, ხოლო 2018წლისმესამე კვარტალში,მიმდინარეანგარიშისპროფიციტმარომელიც დაახლოებით 12 მლნ აშშ დოლარს შეადგენდა, დადებითდონეს-მშპ-ს0.3%-სმიაღწია (იხ ფაქტ-მეტრის კვლევა).