ვერდიქტი: ფაქტ-მეტრის დასკვნით, გიორგი კაკაურიძის განცხადება არის ნახევრად სიმართლე.

რეზიუმე: ბიუჯეტის დეფიციტურ ხარჯვაში შინაარსობრივად მოიაზრება ხელისუფლების მიერ მეტი ხარჯის გაწევა, ვიდრე, მის მიერვე, ეკონომიკიდან ამოღებული სახსრების მოცულობა. საკანონმდებლო დონეზე ბიუჯეტის დეფიციტი განიმარტება როგორც ბიუჯეტის უარყოფითი მთლიანი სალდო[1].

ფინანსთა სამინისტროს მონაცემებით, 2018 წლის განმავლობაში დეფიციტური ხარჯვა (უარყოფითი მთლიანი სალდო) მხოლოდ თებერვალში (-80 მლნ), მაისსა (-4 მლნ) და სექტემბერში (-50 მლნ) დაფიქსირდა. აღსანიშნავია, რომ მაისში დაფიქსირებული მაჩვენებელი მიზერულია და მხოლოდ თეორიულად შეიძლება მოვიხსენიოთ დეფიციტურ ხარჯვად. შესაბამისად, ბიუჯეტის პროფიციტურობაზე მითითება მეტწილად რეალობას შეესაბამება.

გარდა უშუალოდ ბიუჯეტის შემოსავლებსა და ხარჯებს შორის ურთიერთმიმართებისა, ეკონომიკისათვის ფულის მიწოდების თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია როგორ განათავსებს მთავრობა იმ სახსრებს, რომლებიც პროფიციტული ხარჯვის შედეგად აკუმულირდება. შესაძლებელია აღნიშნული სახსრები განთავსდეს ხაზინაში და ამ შემთხვევაში ფულის მასა ბაზარზე ვერ ხვდება, ან განთავსდეს კომერციულ ბანკებში დეპოზიტის სახით, ანუ დაბრუნდეს ბრუნვაში. სახსრები ეკონომიკას მიეწოდება პირდაპირ ბიუჯეტიდან გახარჯვის გზით, თუ ირიბად კომერციულ ბანკებში განთავსებული დეპოზიტის სახით, საბოლოო შედეგის სახით მაინც ეკონომიკისათვის გაზრდილ ფულის მიწოდებას ვიღებთ.

მიმდინარე წლის 10 თვის განმავლობაში ჯამურად ხაზინამ დამატებით 620 მლნ, ავტონომიურმა რესპუბლიკებმა და მუნიციპალიტეტებმა კი 210 მლნ ლარამდე განათავსეს კომერციული ბანკების დეპოზიტებზე, რაც შინაარსობრივად ეკონომიკისათვის მიწოდებული ფულია და სხვა თანაბარ პირობებში ლარის კურსზე დადებითი გავლენის მატარებელი არ არის. აქვე აღსანიშნავია, რომ ხაზინაში ფულის შენახვა მეტად ხარჯიანი არჩევანია, შესაბამისად, ბანკებში სახსრების განთავსებისაგან თავის შეკავება სხვა თანაბარ პირობებში მიზანშეწონილი არ არის. თუმცა, ვალუტის კურსზე გაუფასურების წნეხის არსებობის პერიოდში, სასურველია, მეტად ხარჯიანი ალტერნატივა შეირჩეს და ბაზარს არ მიეწოდოს დამატებითი რესურსი, კურსზე წნეხის განმაპირობებელი ფაქტორების აღმოფხვრამდე.

ანალიზი

საქართველოს ფინანსთა მინისტრის მოადგილემ, გიორგი კაკაურიძემ, ლარის კურსზე გავლენის კონტექსტში განაცხადა, რომ ბიუჯეტის დეფიციტურ ხარჯვას ადგილი არ ქონია და მიმდინარე წლის ყველა თვის ბოლოს ფიქსირდებოდა პროფიციტი.

ეროვნული ვალუტის კურსზე მოქმედი ერთ-ერთი ფაქტორი ეკონომიკაში ლარის მიწოდების მოცულობაა. თუ იზრდება ბაზარზე ლარის მოცულობა, ეროვნული ვალუტის კურსი იკლებს (უფასურდება) და პირიქით, თუ ეკონომიკისათვის მიწოდებული ლარის მასა მცირდება, ლარის კურსი მყარდება. ბიუჯეტში მოზიდული სახსრები ეკონომიკიდან ლარის ამოღებას, ხოლო გაწეული ხარჯები ფულის ეკონომიკაში დაბრუნებას ნიშნავს. თუ ხელისუფლება ეკონომიკიდან იღებს მეტ ფულს და აბრუნებს ნაკლებს, ამით ამცირებს ლარის მოცულობას და ხელს უწყობს ლარის კურსის გამყარებას. შინაარსობრივად, როდესაც მთავრობა ხარჯავს მეტ სახსრებს ვიდრე იღებს ეკონომიკიდან, სახეზეა დეფიციტური ხარჯვა, პროფიციტურია ხარჯვა როცა მთავრობა მეტ ფულს იღებს ეკონომიკიდან, ვიდრე ხარჯავს. უშუალოდ საკანონმდებლო დონეზე ტერმინები საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსით განიმარტება. კერძოდ, ბიუჯეტის შემოსავლებსა და ხარჯებს შორის სხვაობა არის ბიუჯეტის საოპერაციო სალდო, ხოლო ბიუჯეტის საოპერაციო სალდოსა და არაფინანსური აქტივების ცვლილებას შორის სხვაობა – ბიუჯეტის მთლიანი სალდო. დადებითი მთლიანი სალდო არის ბიუჯეტის პროფიციტი, ხოლო უარყოფითი მთლიანი სალდო – ბიუჯეტის დეფიციტი. ეკონომიკაზე იდენტურად მოქმედებს როგორც სახელმწიფო, ასევე ადგილობრივი ბიუჯეტიდან გაწეული ხარჯები, შესაბამისად მოცემულ შემთხვევაში რელევანტურია ნაერთი[2] ბიუჯეტის მონაცემები განვიხილოთ.

გრაფიკი 1: ნაერთი და სახელმწიფო ბიუჯეტების საოპერაციო და მთლიანი სალდო (მლნ ლარი)

წყარო: საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო

როგორც გრაფიკიდან ჩანს, ნაერთი ბიუჯეტის საოპერაციო სალდო მთელ პერიოდზე დადებითია, ანუ ყოველი თვის განმავლობაში ბიუჯეტების ჯამური შემოსავლები აღემატებოდა ჯამურ ხარჯებს. თუმცა, ბიუჯეტის დეფიციტურობას არაფინანსური აქტივების ცვლილების გათვალისწინებით მიღებული მთლიანი სალდო განსაზღვრავს. ნაერთი ბიუჯეტის მთლიანი სალდო უმეტესწილად დადებითია, ანუ ფიქსირდება პროფიციტი. მაჩვენებელი უარყოფითია მხოლოდ თებერვალში (-81 მლნ), მაისსა (-4 მლნ) და სექტემბერში (-50 მლნ). აღსანიშნავია, რომ მაისში დაფიქსირებული მაჩვენებელი მიზერულია და მხოლოდ თეორიულად შეიძლება მოვიხსენიოთ დეფიციტურ ხარჯვად.

გარდა უშუალოდ ბიუჯეტის შემოსავლებსა და ხარჯებს შორის ურთიერთმიმართებისა, ეკონომიკისათვის ფულის მიწოდების თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია როგორ ექცევა მთავრობა იმ სახსრებს, რომლებიც პროფიციტული ხარჯვის შედეგად აკუმულირდება. შესაძლებელია აღნიშნული სახსრები განთავსდეს ხაზინაში და ამ შემთხვევაში ფულის მასა ბაზარზე ვერ ხვდება, ან განთავსდეს კომერციულ ბანკებში დეპოზიტის სახით, ანუ დაბრუნდეს ბრუნვაში. გრაფიკი 2 ასახავს ბიუჯეტის ფულადი სახსრების კომერციულ ბანკებში განთავსების მაჩვენებლებს.

გრაფიკი 2: კომერციულ ბანკებში განთავსებული ბიუჯეტის ფულადი სახსრები (ათასი ლარი)

წყარო: საქართველოს სახელმწიფო ხაზინა

აუცილებელია განიმარტოს, რომ სახსრები ეკონომიკას მიეწოდება პირდაპირ ბიუჯეტიდან გახარჯვის გზით, თუ ირიბად კომერციულ ბანკებში განთავსებული დეპოზიტის სახით, რომელსაც კომერციული ბანკი ბუნებრივია გამოიყენებს მიმდინარე დაკრედიტებისათვის, საბოლოო შედეგის სახით მაინც ეკონომიკისათვის გაზრდილ ფულის მიწოდებას ვიღებთ. სახელმწიფო ხაზინის მონაცემებით, მიმდინარე წლის დასაწყისში კომერციულ ბანკებში განთავსებული იყო 555 მლნ სახელმწიფო ხაზინის და 180 მლნ-მდე ავტონომიური რესპუბლიკებისა და მუნიციპალიტეტების ფულადი სახსრები. ოქტომბრის მდგომარეობით, ჯამურად ხაზინამ დამატებით 620 მლნ, ავტონომიურმა რესპუბლიკებმა და მუნიციპალიტეტებმა კი, 210 მლნ ლარამდე განათავსეს კომერციული ბანკების დეპოზიტებზე, რაც შინაარსობრივად ეკონომიკისათვის მიწოდებული ფულია და სხვა თანაბარ პირობებში ლარის კურსზე დადებითი გავლენის მატარებელი არ არის. აქვე აღსანიშნავია, რომ ხაზინაში ფულის შენახვა მეტად ხარჯიანი არჩევანია, ვიდრე დეპოზიტებზე განთავსება. შესაბამისად, აღნიშნულისაგან თავის შეკავება სხვა თანაბარ პირობებში მიზანშეწონილი არ არის. თუმცა, ვალუტის კურსზე გაუფასურების წნეხის არსებობის პერიოდში სასურველია მეტად ხარჯიანი ალტერნატივა შეირჩეს და ბაზარს არ მიეწოდოს დამატებითი რესურსი, კურსზე წნეხის განმაპირობებელი ფაქტორების აღმოფხვრამდე. გრაფიკიდან ნათელია, რომ აგვისტო-სექტემბრის პერიოდში, როცა ლარის კურსზე გაუფასურების წნეხი ფიქსირდებოდა, არსებითად ნაკლებია დეპოზიტებზე თანხების განთავსების მაჩვენებელი, რაც შეესაბამება სასურველად მიჩნეულ სცენარს.

[1] ბიუჯეტის საოპერაციო სალდოსა და არაფინანსური აქტივების ცვლილებას შორის სხვაობა

[2] საქართველოს სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკების რესპუბლიკური და ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულების კონსოლიდირებული ბიუჯეტი