არასამთავრობო ორგანიზაცია „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს“ ხელმძღვანელი, ეკა გიგაური „ფაქტ-მეტრთან“ წინასაარჩევნო გარემოზე საუბრისას ამბობს, რომ „თუკი ამ ვითარებას 2012 წლის საარჩევნო გარემოს შევადარებთ, დღეს სიტუაცია უკეთესი გვაქვს“. რის საფუძველზე ამბობს ამას და რა რჩება პრობლემად, ასევე, როგორ აფასებს მერვე მოწვევის პარლამენტის მუშაობას? „ფაქტ-მეტრი“ ეკა გიგაურს ესაუბრება.

ეკა გიგაური: ზოგადად თუ შევაფასებთ წინასაარჩევნო გარემოს, მე ვიტყოდი, რომ აქ გარკვეული გამოწვევები გვაქვს, მაგრამ მნიშვნელოვანი ის არის, რომ დღეს პარტიებს აქვთ საშუალება, კამპანია წარმართონ და ამომრჩეველთან ჰქონდეთ კომუნიკაცია. მათ ამაში ეხმარებათ ისიც, რომ მედიაგარემო უფრო კონკურენტულია, მიუხედავად იმისა, რომ გარკვეული პრობლემები აქაც შეიძლება, იყოს.

სხვადასხვა მედიასაშუალებებში არის ტოქშოუები და, ფაქტობრივად, ყველა ძირითად მოთამაშეს აქვს საშუალება, ამომრჩეველს მიაწოდოს ინფორმაცია თავის საქმიანობასა და გეგმებთან დაკავშირებით. ამიტომ, ამ ვითარების გათვალისწინებით, ვამბობთ, რომ, თუკი ამ ვითარებას 2012 წლის საარჩევნო გარემოს შევადარებთ, დღეს სიტუაცია უკეთესი გვაქვს და ვფიქრობ, ამაში საერთაშორისო ორგანიზაციები და ჩვენი მეგობარი სახელმწიფოების წარმომადგენლებიც გვეთანხმებიან.

- დღეს გამოწვევა რა არის?

- რაც შეეხება გამოწვევებს, ჩვეულებრივი, რიგითი ამომრჩევლისთვის, რა თქმა უნდა, ძალიან არასასიამოვნოა ის, რომ ამდენი პოლიტიკური პარტია ერთმანეთის მიმართ ამხელა აგრესიით გამორჩევა. ეს ძალიან ცუდია და არასასიამოვნო ფონს ქმნის.

მეორე, რასაც ჩვენ ვუყურებთ, არის ის, რომ ის რამდენჯერმე გავრცელებული ფარული სატელეფონო ჩანაწერები და ამაზე არაეფექტიანი მოქმედებები პასუხისმგებელი ორგანოების მხრიდან არის პრობლემური, რადგან ჩვენ არ ვიცით, ვინ დგანან ამის უკან და საზოგადოებაში შეიძლება, სრულიად ლეგიტიმურად არსებობდეს ის ეჭვი, რომ ამის უკან ზუსტადაც ის ჯგუფები იდგნენ, ვინც მმართველ პარტიასთან არიან დაახლოებული. შესაბამისად, აქ ჩვენ ველოდებით ეფექტიან გამოძიებას.

იგივე ის, რომ პროკურატურამ 26 მაისის საქმესთან დაკავშირებით გამოძიება გააგრძელა და ამ შემთხვევაში ჩვენ არ ვსაუბრობთ იმაზე, რომ, ვინც დანაშაულში მონაწილეობდა, მათზე გამოძიება არ უნდა მიმდინარეობდეს, საუბარია იმაზე, რომ ეს დაემთხვა დროში იმას და აღქმულ იქნა იმ სახით, რომ ეს ყველაფერი გაკეთდა ადამიანების მოსაზრებებზე გავლენის მოსახდენად. ეს რომ წინასაარჩევნო პერიოდში მოხდა, ესეც პრობლემაა.

ასევე, ძალიან პრობლემატურია საარჩევნო კომისიების დაკომპლექტება. ვგულისხმობ იმას, რომ საზოგადოებამ წინასწარ იცოდა, ვინ დაინიშნებოდა ამ კომისიებში. ჩვენ გვქონდა ინფორმაცია, რომლის გადამოწმება ძალიან ძნელი იყო და ეს ეხება პარტიების წარმომადგენელთა მიერ მოსახლეობასთან შეხვედრებზე სუს-ის წარმომადგენლების დაფიქსირებას.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი უკავშირდება სარეკლამო დროის შეცვლას, რადგან ისე შეიცვალა, რომ ზოგიერთი პარტია ცუდ მდგომარეობაში ჩააყენა. საერთო ჯამში, ეს არ იყო მისასალმებელი. თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ ეს ახალი კანონი იმას სჯობს, რაც აქამდე იყო, მაგრამ ხარვეზებს ნამდვილად შეიცავს.

ასევე, იყო ამომრჩევლის მოსყიდვის რამდენიმე შემთხვევა და აქ უნდა ითქვას, რომ ეს მხოლოდ სახელისუფლებო პარტიის მიერ არ ხდებოდა. იყო ოპოზიციის მხრიდან მოსყიდვის ფაქტებიც და ეს ფაქტები ჩვენ სათანადო ორგანოებს გადავეცით.

- საოლქო კომისიების დაკომპლექტებისას ცესკოს მიმართ გარკვეული კითხვები და ეჭვები გაჩნდა. თქვენ როგორ აფასებთ, არის თუ არა დღეს ცესკო და, საერთოდ, საარჩევნო ადმინისტრაცია ხელისუფლების ინტერესების გამტარებელი?

- ვერ ვიტყვი, რომ მათი გადაწყვეტილებები ხშირ შემთხვევაში კანონთან შესაბამისობაში არ იყო. მაგრამ ადგილი ჰქონდა ცალკეულ შემთხვევებს, როდესაც ეს პრობლემა დადგა. მაგრამ ისიც უნდა ითქვას, რომ ეს შეუსაბამობები ყოველთვის ხელისუფლების სასარგებლოდ არ იყო. ამიტომ ჩვენ ამას უფრო მეტად კვალიფიკაციას ვუკავშირებთ.

ამასთანავე, მათი არგუმენტი ხშირად გახლდათ ის, რომ სასამართლომ დაადგინა, მაგრამ მეორე პრობლემა სწორედ ის არის, რომ სასამართლოშიც ხშირად არის პრობლემა, რომ საარჩევნო დავებისთვის კვალიფიციურნი თავად მოსამართლეები არ არიან.

- ყველაზე ეფექტურად რომელი სამსახური მუშაობს?

- ეს აუდიტის სამსახურია და ამის კარგი მაგალითია ის, რომ მათ სანქციები დარღვევებთან დაკავშირებით ყველა პარტიის წინააღმდეგ განახორციელეს. ეს კი იმაზე მიუთითებს, რომ არ არის მიკერძოებული და რეალურად ცდილობს, არავის მხარეს არ ითამაშოს. ამიტომ ყველაზე დიდი გაუმჯობესება სწორედ აუდიტის სამსახურშია, იგივე 2012 წელს რომ შევადაროთ. ყველას გვახსოვს, რა ხდებოდა მაშინ თუნდაც ამ სამსახურთან დაკავშირებით.

საერთო ჯამში, ისე არ არის, რომ წინასაარჩევნო პერიოდში გამოწვევები არ გვქონდეს, მაგრამ ამას არა აქვს ისეთი ხასიათი, რომ წინასაარჩევნო გარემო ცუდად შეგვაფასებინოს. კონკრეტული გამოწვევები გვაქვს, მაგრამ გვაქვს წინსვლაც და ეს არის აღსანიშნავი.

- ბურჭულაძის პარტიის მხრიდან მუდმივად კეთდება განცხადებები, რომ მათზე განსაკურებული ზეწოლაა, მაშინ, როდესაც სხვა პარტიების მხრიდან ასეთი განცხადებები მაინცდამაინც არ ისმის. თქვენი შეფასებით, რამდენად რეალისტური შეიძლება იყოს ეს განცხადებები, თუ უფრო გაზვიადებულია?

- ვერ ვიტყვი, რომ ეს არ ხდება, მაგრამ, როდესაც ცალკეულ პირებზე განხორციელებულ ზეწოლაზე მოგვმართეს, ჩვენ ეს ვერ დავადასტურეთ. ჩვენ ვესწრებოდით სასამართლო პროცესებსაც, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც ძალიან რთული იყო ამის დადასტურება.

ცხადია, ეს არ გამორიცხავს იმას, რომ მომავალში მსგავსი რამ მოხდეს და ჩვენ ეს დავადასტუროთ. იმას ვამბობ, რომ აქამდე ამის დადასტურება ვერ მოხერხდა. კი, იყო რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც იგივე მოსახლეობასთან შეხვედრებზე იყვნენ სუს-ის წარმომადგენლები, მაგრამ ეს იმ ფორმით არ ყოფილა, რომ ან დამუქრებოდნენ და ან ვინმეს პასუხისმგებლობის საკითხი დამდგარიყო იმის გამო, რომ ის იყო რომელიმე პოლიტიკური პარტიის წევრი ან აქტივისტი.

ცალკეული შემთხვევები შეიძლება იყო, მაგრამ ამას მასიური ხასიათი არ ჰქონია და მით უმეტეს, ისეთი ფორმა არ მიუღია, რომ საარჩევნო გარემოს შეფასებაზე ნეგატიურად ემოქმედა. იმასაც არ გამოვრიცხავთ, რომ შესაძლოა, ეს ბრალდებები სულაც გაზვიადებულია.

- რამდენად მოსალოდნელია არჩევნების დღეს პრობლემების შექმნა - ან გაყალბების თვალსაზრისით, ან იმ მხრივ, რომ არჩევნების სამართლიანობა დადგეს ეჭვქვეშ?

- საკანონმდებლო თვალსაზრისით ის საარჩევნო სისტემა, რაც წლებია არსებობს, არ არის კარგი და, ზოგადად, სამართლიანი, მაგრამ ეს არის სისტემა, რაც გვაქვს, თუმცა ის საარჩევნო პროცესის სამართლიანობაზე არ ახდენს გავლენას.

ეს სხვა პრობლემაა, რომელსაც არჩევნების შემდეგ აუცილებლად უნდა დავუბრუნდეთ, რომ ერთხელ და სამუდამოდ მოგვარდეს თუნდაც იმიტომ, რომ ეს სისტემა პარლამენტში საუკეთესოების მოხვედრას არ უწყობს ხელს.

- პრობლემები საარჩევნო სიებში რამდენად ქმნის საარჩევნო კომისიებშიგაყალბების საშიშროებას?

- წინასწარ ამის თქმა ძალიან ძნელია. ფაქტია, რომ კომისიების დაკომპლექტებასთან დაკავშირებით არის კითხვები და ეს იმას ნიშნავს, რომ მათ მიმართ ნდობა არ არსებობს, რაც, ცხადია, ქმნის გაყალბების საშიშროებას. მაგრამ აქვე ვიტყვი, რომ ჩვენ არც ყველა წევრის გადამოწმების საშუალება გვქონია, რომ, ვთქვათ, ისინი ნამდვილად ხელისუფლების სასარგებლოდ იმუშავებენ თუ არა. მაგრამ, ცხადია, თუკი მათ ექნებათ დავალება, რომ ხელისუფლების ინტერესებისთვის დაიწყონ გაყალბება, ეს შესამჩნევი გახდება და ამას ყველა დაინახავს. ამიტომ წინასწარ ძალიან მიჭირს იმის თქმა, რა მოხდება არჩევნების დღეს. მაგრამ იმის თქმა ნამდვილად შემიძლია, რომ არჩევნებს მასიურად ვერ გააყალბებენ.

- ფარული ჩანაწერები ახსენეთ და რამდენად ქმედითი იყო პარლამენტი ამ პრობლემის მოსაგვარებლად? მით უმეტეს, რომ პარლამენტში ის ხალხი იყო, ვინც წინა ხელისუფლების დროს ამ საკითხის მოსაგვარებლად აქტიურად იბრძოდა.

- ჩვენ 4 წელია, ვცდილობთ, რომ ის სისტემა, რაც მოსმენებთან და მიყურადებასთან დაკავშირებით გვაქვს, შეიცვალოს და ამას ძალიან პრაქტიკული მიზეზი აქვს. ყველას გვახსოვს, რომ ძალოვან უწყებებში ლამის არქივი იქმნებოდა ამ ფარული ჩანაწერებით, რომლებიც არა მარტო ოპონენტების წინააღმდეგ გამოიყენებოდა, არამედ დაცულნი არ იყვნენ თავად მოქმედი ხელისუფლების წევრები.

სამწუხაროდ, ერთი მხრივ, შეიცვალა გარკვეული დებულებები, მაგალითად, ჩანაწერი რა შემთხვევაში ინახება და რა შემთხვევაში - არა, ასევე, რამდენი შეიძლება იყოს შენახული, ზოგადად, როგორ ხდება ამ ჩაწერისა და მიყურადების განხორციელება და ა.შ. ანუ კონკრეტული დებულებები შეიცვალა, მაგრამ მთავარი არ შეცვლილა. არ შეცვლილა ის, რაც კონკრეტულ სამართალდამცავ ორგანოებს წვდომის უფლებას აძლევს მობილურ ოპერატორებში დაცულ მონაცემებზე, ანუ ჩვენს სატელეფონო საუბრებზე.

თუკი ეს არ შეიცვლება, სხვას დანარჩენს აზრი არ აქვს, რადგან მოქალაქეებზე უკონტროლო თვალთვალის განხორციელების საშუალებას მაინც აძლევს. ეს საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადასტურა კიდეც, როდესაც თქვა, რომ პარლამენტის მიერ მიღებული კანონი არ არის კონსტიტუციური და პარლამენტს მის შესაცვლელად რამდენიმე თვე აქვს დარჩენილი.

ამასთანავე, ძალიან ცუდია ისიც, რომ პარლამენტი არ იყო ეფექტიანი სუს-ის საქმიანობაზე კონტროლის განხორციელების თვალსაზრისით. პრინციპში, პარლამენტი მთავრობის კონტროლის განხორციელების თვალსაზრისით ძალიან სუსტი იყო.

- თქვენი აზრით, ეს რამ განაპირობა?

- იმან, რომ არ იყო პოლიტიკური ნება.

- საერთო ჯამში, ამ პარლამენტის მუშაობას როგორ აფასებთ? იყო თუ არა პოლიტიკის განმსაზღვრელი, რის პირობასაც პარლამენტში მოსვლამდე დებდა?

- როდესაც საქმე ეხებოდა აღმასრულებელი ხელისუფლების კონტროლს, პარლამენტი ნამდვილად სუსტი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ ამ პარლამენტის პირობებში მნიშვნელოვანი რეფორმები გატარდა, იგივე მართლმსაჯულების რეფორმის თვალსაზრისით და ა.შ. მაგრამ, როდესაც საქმე შეეხება კონკრეტულად იმას, რამდენად ეფექტიანი იყო პარლამენტი აღმასრულებელი ხელისუფლების კონტროლში, ამ მიმართულებით ძალიან ბევრი სისუსტე გამოიჩინა.

რაც შეეხება იმას, იყო თუ არა პოლიტიკის განმსაზღვრელი, სამწუხაროდ - არა, ან ძალიან მცირედ. პოლიტიკა მოდიოდა აღმასრულებელი ხელისუფლებიდან.

- წინა პარლამენტი უკეთესად მუშაობდა, თუ ეს?

- წინა პარლამენტში პრობლემა ის იყო, რომ ოპოზიცია არ იყო ისეთი ძლიერი, როგორც ამ პარლამენტში და ამას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს თუნდაც იმ თვალსაზრისით, რომ ეს პარლამენტი ვერ ემსგავსებოდა ნოტარიუსს, რომ კანონპროექტი უბრალოდ დაემტკიცებინა ისე, რომ ყველას ხელი აეწია. ამიტომ მე ვიტყოდი, რომ იმ პარლამენტს კი სჯობდა, მაგრამ მთავარი გამოწვევა ის იყო, რომ განსხვავებულ აზრს პატივი სცენ.

ამ პარლამენტში იყო შემთხვევები და საკმაოდ ხშირად, როდესაც კარგი აზრი ვერ გავიდა მხოლოდ იმის გამო, რომ ის ოპოზიციიდან მოდიოდა. ამიტომ ეს მომავალი მმართველი პარტიისთვის მთავარი გამოწვევა იქნება.