2002 წლის საყოველთაო აღწერის მიხედვით, საქართველოს მოსახლეობა 4 371 535 ადამიანისგან შედგებოდა. 2014 წლის საყოველთაო აღწერის მიხედვით კი, საქართველოს მოსახლეობამ 3 713 804 ადამიანი შეადგინა, რაც წინა აღწერასთან შედარებით 15%-ით (657 731-ით) ნაკლებია. საინტერესოა, თუ რატომ მცირდება საქართველოს მოსახლეობა.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოს ეროვნული სტატისტიკის სამსახურის (საქსტატი) და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ გამოქვეყნებული ინფორმაციით, საქართველოს მოსახლეობის 2003-2016 წლების მონაცემები ერთმანეთისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდება. ეს იმითაა განპირობებული, რომ 2014 წლის საყოველთაო აღწერის შედეგებზე დაყრდნობით საქართველოს სტატისტიკის ეროვნულმა სამსახურმა მოსახლეობის 2003-2014 წლების სტატისტიკის კორექტირება არ განახორციელა.
„საქასტატის“ მონაცემების მიხედვით, 2014 წლიდან 2015 წლამდე, 1 წელიწადში, საქართველოს მოსახლეობა 776 800 ადამიანით შემცირდა, რაც არარეალურია. საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა კი 2014 წლის საყოველთაო აღწერის შედეგებზე დაყრდნობით და წრფივი ინტერპოლაციის მეთოდის გამოყენებით 2003-2014 წლების მონაცემები დააკორექტირა (ცხრილი 1).
ცხრილი 1: საქართველოს მოსახლეობის რიცხოვნობა 1 იანვრის მდგომარეობით
| წელი | საქსტატი | სავალუტო ფონდი |
| 2002 | 4 371 500 | 4 372 000 |
| 2003 | 4 342 600 | 4 318 000 |
| 2004 | 4 315 200 | 4 265 000 |
| 2005 | 4 321 500 | 4 211 000 |
| 2006 | 4 401 300 | 4 158 000 |
| 2007 | 4 394 700 | 4 104 000 |
| 2008 | 4 382 100 | 4 051 000 |
| 2009 | 4 385 400 | 3 997 000 |
| 2010 | 4 436 400 | 3 944 000 |
| 2011 | 4 469 200 | 3 890 000 |
| 2012 | 4 497 600 | 3 837 000 |
| 2013 | 4 483 800 | 3 783 000 |
| 2014 | 4 490 500 | 3 730 000 |
| 2015 | 3 713 700 | 3 690 000 |
| 2016 | 3 720 400 | 3 678 000 |
ქვეყნის მოსახლეობის რიცხოვნობა არის აღწერის პერიოდში ქვეყნის ტერიტორიაზე მცხოვრებ ადამიანთა რაოდენობა. საქართველოს მოსახლეობა არ ნიშნავს არც ეთნიკურად ქართველ მოსახლეობას და არც საქართველოს მოქალაქეების ჯამურ რაოდენობას. მაგალითად, ქართველი ემიგრანტი შეიძლება იყოს საქართველოს მოქალაქე, მაგრამ არ შედის საქართველოს მოსახლეობის რიცხოვნობაში და პირიქით, თუ სხვა ქვეყნის მოქალაქე საქართველოში ცხოვრობს, ის საქართველოს მოსახლეობის ნაწილია.
მოსახლეობის რაოდენობის ცვლილებას სამი ძირითადი ფაქტორი განსაზღვრავს - შობადობა, სიკვდილიანობა და მიგრაცია. შობადობას ყოველ ათას კაცზე დაბადებულ ბავშვთა რაოდენობით, ხოლო სიკვდილიანობა ყოველ ათას კაცზე გარდაცვალების რაოდენობის მიხედვით განისაზღვრება. შობადობისა და სიკვდილიანობის სხვაობას კი ბუნებრივი მატება ჰქვია.
მიგრაცია ნიშნავს ადამიანის საცხოვრებელი ადგილის შეცვლას. არსებობს შიდა და საერთაშორისო მიგრაცია. შიდა მიგრაცია ნიშნავს ქვეყნის შიგნით გადაადგილებას, ხოლო საერთაშორისო - ქვეყნებს შორის. ქვეყნის მოსახლეობის აღწერისათვის საჭიროა საერთაშორისო მიგრაციის კვლევა, რათა გავიგოთ რამდენი ადამიანი ტოვებს ქვეყანას და პირიქით, შემოდის ქვეყნის ტერიტორიაზე.
გაეროს მონაცემებით, 2010-2015 წლებში, საქართველო შობადობის მაჩვენებლის მიხედვით 138-ე ქვეყანაა მსოფლიოში - საშუალოდ, 13.7 ახალშობილით ყოველ 1 000 ადამიანზე. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ეს მონაცემი ევროპაში ერთ-ერთი ყველაზე მაღალია და მესამე პოზიციას ვიკავებთ აზერბაიჯანისა და ირლანდიის შემდეგ.
თავის მხრივ, ევროპის ქვეყნების საშუალო შობადობა დანარჩენ მსოფლიოსთან შედარებით ყველაზე ნაკლებია და შეადგენს 10.8-ს. ეს განპირობებულია სხვადასხვა მენტალურ-კულტურული ფაქტორებით. მაგალითად, ევროპაში მაღალია სოციალური პასუხისმგებლობა შვილების მიმართ. განვითარებად ქვეყნებში კი, ხშირ შემთხვევაში, ბავშვებს უყურებენ, როგორც დამატებით მუშახელს და არ ფიქრობენ, თუ რამდენათ აქვთ ბევრი შვილის აღზრდის მატერიალური საშუალება.
მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში შობადობის კოეფიციენტი მაღალი არ არის, საქართველოში დადებითი ბუნებრივი მატებაა, ანუ ყოველ წელს შობადობა სიკვდილიანობას ჭარბობს (ცხრილი 2). 2002-2015 წლებში, ჯამში, საქართველოში 161 013 ადამიანით მეტი დაიბადა, ვიდრე გარდაიცვალა.
ცხრილი 2: შობადობა, სიკვდილიანობა და ბუნებრივი მატება საქართველოში (ათასი კაცი)
წელი
შობადობა
სიკვდილიანობა
ბუნებრივი მატება
2002
10.7
10.7
0
2003
10.7
10.6
0.1
2004
11.5
11.3
0.2
2005
10.7
9.9
0.8
2006
10.9
9.6
1.3
2007
11.2
9.4
1.8
2008
12.9
9.8
3.1
2009
14.4
10.6
3.8
2010
14.1
10.7
3.3
2011
12.9
11.1
1.8
2012
12.7
11.0
1.7
2013
12.9
10.8
2.1
2014
16.3
13.2
3.1
2015
15.9
13.2
2.7
წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური
ბუნებრივი მატების დადებითი მაჩვენებლის მიუხედავად, საერთაშორისო მიგრაციის უარყოფითი ბალანსის გამო, 2002 წლიდან 2015 წლამდე საქართელოს მოსახლოება 658 ათასით შემცირდა. ემიგრაცია დაბალშემოსავლიანი ქვეყნებისთვის დამახასიათებელი მოვლენაა. გაეროს 2015 წლის ანგარიშით, 2010-2015 წლებში დაბალი და საშუალო შემოსავლების მქონე ქვეყნებიდან მდიდარ ქვეყნებში 16 მილიონი ადამიანი წავიდა ემიგრაციაში. ამავე ანგარიშიდან ჩანს, რომ 2000-2005 წლებში საქართველო 309 021-მა ადამიანმა დატოვა, 2005-2010 წლებში 289 538-მა, ხოლო 2010-2015 წლებში 296 323-მა. 2000- 2015 წლებში, ჯამში, საქართველოდან ემიგრაციაში 894 882 ადამიანი წავიდა.
მოსახლეობის რიცხოვნობის კლების შეჩერება შესაძლებელია ემიგრაციის მნიშვნელოვნად შემცირებით, შობადობის და სიცოცხლის მოსალოდნელი ხანგრძლივობის ზრდით. სიცოცხლის მოსალოდნელი ხანგრძლივობა ნიშნავს, საშუალოდ რამდენი წელი ცხოვრობს ადამიანი. სიცოცხლის ხანგრძლივობის საშუალო ასაკის ზრდა ქვეყნის მოსახლეობის ზრდას უწყობს ხელს, რადგან სიკვდილიანობის მაჩვენებელს ამცირებს.
„საქსტატის“ მონაცემებზე დაყრდნობით, საქართველოში სიცოცხლის მოსალოდნელი ხანგრძლივობა 72.9 წელია. აღსანიშნავია ისიც, რომ 2009-დან 2013 წლამდე სიცოცხლის ხანგრძლივობა იზდებოდა, ხოლო 2014-2015 წლებში შემცირდა.
ცხრილი 3: სიცოცხლის მოსალოდნელი ხანგრძლივობა საქართველოში, წელი
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
სიცოცხლის ხანგრძლივობა
74.2
73.6
74.4
74.5
74.7
75.2
72.9
72.9
წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური
კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელიც მომავალში მოსახლეობის რაოდენობაზე უარყოფითად იქონიებს გავლენას, მოსახლეობის ასაკობრივი სტრუქტურის ცვლილებაა. მოხუცებისა და ახალგაზრდების პროცენტული შეფარდება მოხუცების სასარგებლოდ იცვლება, რადგან გასული საუკუნის 50-60-იან წლებში საქართველოში გაცილებით მაღალი შობადობის მაჩვენებელი იყო, ვიდრე ბოლო ათწლეულებშია. ეს მოვლენა „მოსახლეობის დაბერების“ სახელითაა ცნობილი.
2008 წელს საქართველოში 658 ათასი ასაკით პენსიონერი იყო, 2016 წლისთვის კი მათი რაოდენობა 713 ათასამდე გაიზარდა. იმ შემთხვევაში, თუ საქართველოში სიცოცხლის მოსალოდნელი ხანგრძლივობა მნიშვნელოვნად არ გაიზარდა, მოსახლეობის დაბერება სიკვდილიანობის ზრდის წინაპირობა გახდება, რაც ბუნებრივ მატებას შეამცირებს. თავის მხრივ, ბუნებრივი მატების შემცირება უარყოფითად იმოქმედებს მოსახლეობის რიცხოვნობაზე.
საქართველოს მოსახლეობის შემცირების ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზეზი ემიგრაციაა, რაც თავის მხრივ, საქართველოს არასახარბიელო ეკონომიკური მდგომარეობითაა განპირობებული. საქართველო არაა გამონაკლისი შემთხვევა, გლობალური მასშტაბით, შედარებით ღარიბი ქვეყნებიდან ხალხი მდიდარ ქვეყნებში მიდის.
საქართველოში, მთავრობა მოსახლეობის შემცირების შეჩერებას სოციალური პროგრამებით შობადობის წახალისებით ცდილობს, თუმცა ეს არაეფექტური მიდგომაა. გაეროს მონაცემებიდან (ცხრილი 4) ჩანს, რომ მაღალი შობადობა მთავრობისგან წახალისებით ან კარგი ეკონომიკური მდგომარეობით არ არის განპირობებული. მითუმეტესეს, საქართველოს ამ ეტაპზე დადებითი ბუნებრივი მატების მაჩვენებელი აქვს.
ცხრილი 4: ყველაზე მაღალი და ყველაზე დაბალი შობადობის მქონე ქვეყნები
ყველაზე მაღალი შობადობა
ყველაზე დაბალი შობადობა
ქვეყანა
1000 ადამიანზე
ქვეყანა
1000 ადამიანზე
ნიგერი
49.8
იაპონია
8.3
ანგოლა
46.2
გერმანია
8.3
ჩადი
45.9
პორტუგალია
8.5
მალი
44.4
იტალია
8.6
ბურუნდი
42.2
მალტა
8.9
სომალი
43.9
საბერძნეთი
8.9
უგანდა
43.7
ბოსნია ჰერცოგოვინა
9.1
გამბია
42.8
სამხრეთ კორეა
9.2
კონგოს დემ. რესპ.
42.6
სინგაპური
9.3
ბურკინა ფასო
40.1
ესპანეთი
9.3
წყარო: გაეროს მოსახლეობის დაყოფის ანგარიში 2015, შობადობის მონაცემები 2010-15 წლებში
ასევე აღსანიშნავია, რომ თუ შობადობის მხარდამჭერი სოციალური პროგრამებით შობადობის დონის ზრდას მივაღწევთ, ეკონომიკური ფონის მკვეთრად გაუმჯობესების გარეშე, საქართველოს მოსახლეობა მაინც შემცირდება, რადგან ზრდასრული ადამიანების მნიშვნელოვანი ნაწილი ემიგრაციაში წავა. ეკონომიკური წინსვლის გარეშე შობადობის გაზრდა მხოლოდ წარმომავლობით ქართველების რაოდენობის ზრდას გამოიწვევს და არა საქართველოს მოსახლეობისას. ამასთან, მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინებაც, რომ მსგავსი სოციალური პროგრამები გადასახადებიდან ფინანსდება, რაც ქვეყნის ეკონომიკურ ზრდაზე უარყოფითად აისახება.
მოსახლეობის შემცირების დაბალანსების შემდეგ კი, ზრდის ერთადერთი წინაპირობა ქვეყნის საცხოვრებლად მიმზიდველობის ზრდაა, რაც ძირითადად ეკონომიკური ფაქტორებით განისაზღვრება. ასეთ შემთხვევაში, საქართველოში მაცხოვრებლებს არათუ საქართველოდან ემიგრირების სურვილი გაუქრებათ, იმ ემიგრანტთა ნაწილიც დაბრუნდება, ვინც საქართველო უკვე დატოვა. ასევე, საქართველო უცხო ქვეყნის მოქალაქეებისათვისაც გახდება მიმზიდველი.
