ში მე კენჭს ვიყრიდი სწორედ დიდუბეში და მივიღე საკმაოდ მაღალი მხარდაჭერა, სადღაც 72%-ზე მეტი მივიღე ხმებისა. ახლა მიმაჩნია, რომ სწორი იქნება, სწორედ იმავე ოლქის ამომრჩევლებმა შეაფასონ ის, თუ რა გავაკეთე მე ამ ოთხი წლის განმავლობაში. რამდენად შევასრულე ის, რასაც ვპირდებოდი, რა ვერ შევასრულე. მოკლედ, რომ ვთქვათ, სიმართლეს ვეუბნებოდი მათ ოთხი წლის წინ, თუ უხეშად რომ ვთქვა - ვაბოლებდი. ამიტომ, სჯობს სწორედ მათ შეაფასონ, ვიდრე წავიდე და სხვა ოლქში ვიყარო კენჭი, რომელთაც ნაკლები შესაძლებლობა ექნება ჩემი შეფასების.

ძირითადი პრობლემები ყველგან ერთნაირია. რომელი ოლქიც გინდათ აიღოთ თბილისისა, საერთო პრობლემებია: დასაქმების პრობლემა, სოციალური პრობლემები, კომუნალური ხასიათის პრობლემები, სადღაც წყალი ჩამოდის, სადღაც კანალიზაცია არ არის, სადღაც გზა და შიდა ეზოებია მოსაწესრიგებელი. ეს პრობლემები საერთოა. ქალაქებში თან, პრობლემების უმეტესი ნაწილი, ვამბობ იმ ზოგადი ეკონომიკური პრობლემის ან სამართალდამცავ ორგანოებში პრობლემების გარდა, რომელიც ყველასათვის საერთოა, ქალაქებში კონკრეტული პრობლემებია, რომელიც დამახასიათებელია კონკრეტული ქალაქისთვის ან უბნისთვის. ერთ უბანში შეიძლება იყოს ერთი ტიპის პრობლემები, მეორეში - მეორე ტიპის. ძირითად შემთხვევებში ისეთი პრობლემებია, რომლებიც ადგილობრივმა თვითმმართველობამ უნდა მოაგვაროს. ანუ მათ კომპეტენციაშია ამის გადაწყვეტა. აი, რაც მე გითხარით, ქალაქის გზები, სახურავები, ეზოები, კანალიზაცია, წყალი, ეს არის ადგილობრივი თვითმმართველობის საქმე და არა პარლამენტის, მითუფრო პარლამენტის ცალკეული დეპუტატის. ამ სფეროში პარლამენტის წევრს რაც შეუძლია გააკეთოს, ესაა წერილით მიმართვა თვითმმართველობის ორგანოს, რომ აქ არის ეს პრობლემა და გთხოვთ მოაგვაროთ ეს პრობლემა. დეპუტატს შეუძლია გაუწიოს შუამდგომლობა, მაგალითად თუ სოციალური პრობლემაა, ადამიანს სჭირდება სამედიცინო დაფინანსება და მას არ აქვს თვითონ ამის შესაძლებლობა. აქ პარლამენტის წევრს შეუძლია, ერთი - მიმართოს თბილისის მერიას, მეორე - მიმართოს ადგილობრივ გამგეობას, და მესამე - მიმართოს ჯანდაცვის სამინისტროს. თითოეულ ამ სუბიექტს თავის ბიუჯეტში აქვს გარკვეული თანხები სწორედ ასეთი სოციალური დახმარებისათვის. ისინი შესაძლებლობის ფარგლებში უნდა ეხმარებოდნენ ამ ადამიანებს. ასეთი მიმართვა ამ ოთხი წლის განმავლობაში ძალიან ბევრი მაქვს გაკეთებული. უმეტესი ნაწილი მთლიანად ან ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა, მაგრამ არის ნაწილი, რომელიც არ დაკმაყოფილდა. ეს უფრო იყო 2014-მდე, 2014 წლის მერე სოციალური პრობლემების დაკმაყოფილების ხარისხი გაიზარდა, თვითონ ადგილობრივი გამგეობა უკვე იმდენად აკმაყოფილებდა, რომ 2014 წლის თვითმმართველობის არჩევნების შემდეგ, მომართვა ამ სახის პრობლემებზე ჩემთან მკვეთრად შემცირდა. ამ საერთო პრობლემებიდან, რომლებიც ქალაქებს ახასიათებს, მათ შორის დიდუბეს, როგორც გითხარით, უმეტესი ნაწილი ეს არის ადგილობრივი ხელისუფლების გადასაწყვეტი, და იმისათვის, რომ ადგილობრივმა ხელისუფლებამ შეძლოს ამ პრობლემების გადაწყვეტა მნიშვნელოვანი იქნება პარლამენტის ფუნქცია, რომ კანონით ადგილობრივ თვითმმართველობას ჰქონდეს მეტი შესაძლებლობა ადგილობრივი მოთხოვნების დაკმაყოფილებისათვის.

დაიწყო რეფორმა ადგილობრივი თვითმმართველობისა, მაგრამ მე ამ დაწყებულ რეფორმას შევაფასებდი, რომ გადაიდგა ნახევარი ნაბიჯი. მიუხედავად იმისა, რომ თავიდან რა პროექტიც იყო მომზადებული, ის გაცილებით მეტს ითვალისწინებდა, ამის მიღება ვერ მოხერხდა. საკმაოდ დიდი წინააღმდეგობა შეხვდა თავად უმრავლესობის შიგნითაც კი. რა მაქვს მხედველობაში, ორი რამ. პირეველი - თბილისი, რომლის მოსახლეობაც მილიონზე საკმაოდ მეტია და სტრუქტურა თბილისის მმართველობისა, რომ ერთი საკრებულო, შემდგომ მერია და მერის მიერ დანიშნული რამდენიმე გამგებელი თბილისის სხვადასხვა რაიონში. ეს სტრუქტურა არ იძლევა შესაძლებლობას, რომ კარგად იქნეს იდენტიფიცირებული და სწორად იქნეს გადაწყვეტილი თბილისის ცალკეული რაიონის პრობლემები, იმიტომ რომ ცალკეულ უბნებს საკუთარი პრობლემები აქვთ. ზოგადადაც, საქართველოს მასშტაბით თუ შევხედავთ, იქაც იგივე ვითარებაა, აი გვაქვს რაიონი, არის რაიონული ცენტრი, იქ არის საკრებულო, გამგეობა და მასთან დიდი მანძილით დაშორებული სოფლები. ამიტომ მე მიმაჩნია, და ასეთი არის „რესპუბლიკელების“ იდეაც, რომ საჭირო არის თვითმმართველობის ძირეული ცვლილება. ანუ ეს თვითმმართველი ერთეულები, რომელთა რაოდენობა არის დაახლოებით 80-მდე, უნდა გაიზარდოს მათი რაოდენობა დაახლოებით ოთხჯერ. თბილისისთვის ეს რას ნიშნავს, გარდა თბილისის საკრებულოსი, უნდა იყოს არჩეული კიდევ რამდენიმე საკრებულო, თბილისში ჩამოყალიბებული და სტრუქტურიზებულ ტერიტორიებში, მაგალითად, როგორიც არის გლდანი, რომელიც ცალკე ერთეულია.

არა, ეს არ იქნება გაზრდა. იქნება, ვთქვათ, გლდანის საკრებულო, რომელიც შექმნის თავის გამგეობას. ამ საკრებულოში სრულიად არაა აუცილებელი იყოს ძალიან ბევრი ადამიანი, ასეთ საკრებულოში სავსებით საკმარისი იქნება იყოს 15-მდე წევრი საკრებულოსი, რომელიც გააკეთებს ამ შემთხვევაში გლდანისთვის პრობლემების იდენტიფიცირებას. თქვენ რომ აიღოთ, მაგალითად ძველი უბნები, მთაწმინდა, ჩუღურეთი, იქ სხვა პრობლემებია. იქ ძველი ას წელზე მეტი ხნის სახლები რომ დგას, ბევრი არის ავარიული, იმას სხვა ტიპის პრობლემები აქვს. გლდანს თავისი პრობლემები აქვს, დიდუბეს თავისი. მაგრამ, თავის მხრივ, საკრებულოების შექმნა არაფერს მოგვცემს, თუ არ ექნათ თვითმმართველობებს ბიუჯეტის კანონისმიერი წყაროები. დღეს ხომ ჩვენი ბიუჯეტი როგორაა აგებული, ქალაქებისა და მუნიციპალიტეტების დაფინანსების ლომის წილი არის ცენტრალური ხელისუფლებიდან ტრანსფერები. ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ, თქვენ ხართ თვითმმართველობა, მე ვარ მინისტრი, თქვენ რამდენს მიიღებთ დამოკიდებულია მე როგორი დამოკიდებულება მაქვს თქვენთან. თქვენ რამდენად ჭკვიანად იქცევით ჩემთან მიმართებაში, ეს უნდა მოცილდეს. პრობლემას ქმნის ის, რომ დღემდე, მთელი 25 წლის განმავლობაში, არის ასეთი სტერეოტიპი, რომ ცენტრალურ ხელისუფებაში ვინცაა სათავეში, ქალაქშიც ის უნდა იყოს სათავეში და სოფელშიც, არადა თვითმმართველობის მთელი არსი და ის, რომ თვითმმართველობის არჩევნები იმართება სხვა დროს და ცენტრალური ხელისუფლების სხვა დროს, არის ის, რომ დროთა განმავლობაში, იმ 1-2 წელიწადში, იცვლება ადამიანების დამოკიდებულება ხელისუფლებისადმი. დღეს თუ მწვანე აირჩია, და მწვანემ ჩამოაყალიბა მთავრობა, ორი წლის მერე ადგილობრივ არჩევნებში მან შეიძლება მწვანეს კი არა ყვითელს მიცეს ხმა. ამან არ უნდა იქონიოს გავლენა იმ კონკრეტული მუნიციპალიტეტის დაფინანსებაზე.

ასეთი გამონათქვამი იყო ამ თემაზე. დავა იყო იმაზე, იყოს თუ არა თბილისის მერის არჩევნები პირდაპირი. იყო დიდი წინააღმდეგობა, რომ პირდაპირი არჩევნები არ ყოფილიყო, და ძირითადი არგუმენტი იყო ასეთი, მაშინ სააკაშვილი იყო პრეზიდენტი, სააკაშვილმა თქვა, ეხლა როგორ წარმოგიდგენიათ, პირდაპირი არჩევნებით „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ წარმომადგენელმა რომ არ გაიმარჯვოსო, სხვა რომ იყოს არჩეულიო, ჩვენ ხომ იმას ფულს არ მივცემთო, და ქალაქს მაშინ რა ეშველებაო.

ეს ფსიქოლოგიური გარდატეხა არის გასაკეთებელი. ის, რითაც შეიძლება ეშველოს დიდუბესაც, სიღნაღსაც, ჭიათურასაც, არის დეცენტრალიზაცია, თვითმმართველობების მეტი დამოუკიდებლობა. ეს თანდათანობით დაახლოებს ადგილობრივ ხელისუფლებას მოსახლეობასთან და იმ პრობლემებთან რაც მოსახლეობას აქვს.

ახლა კონკრეტულად დიდუბეს რა პრობლემა აქვს. ეს პრობლემა ძირითადად აქვს ქალაქებს, ეს არის ხმაური და ეკოლოგიური გარემო. იქ, სადაც არის გარკვეული ტიპის წარმოება, ყოველთვის ჩნდება გარემოს დაბინძურების მაღალი ხარისხი. დიდუბეში არსებობს ელიავას ბაზრობობა და თევდორე მღვდლის ქუჩა, იმ ქუჩას რომ ჩაყვეთ, თითქმის მთელ ქუჩაზე, ქუჩის ორივე მხარეს არის პატარ-პატარა სახელოსნოები. საბურავეს ცვლიან და აკერებენ, მანქანების რკინის ნაწილებს ასწორებენ - რა კაკუნი და ხმაურია ხომ წარმოგიდგენიათ, ფიცრებს ჭრიან. მოკლედ, ისეთი ხმაურია და ისეთი დაბინძურებულია, რომ ფანჯრებს ვერ აღებს მოსახლეობა. ბავშვი ვერ გამოყავთ ქუჩაში. მანქანებითაც ძალიან გადატვირთულია ეს ქუჩა, გამონაბოლქვი იზრდება. ამ ტიპის პრობლემები აქვს დიდუბეს, მთელ დიდუბეს არა, მაგრამ დიდუბის იმ ნაწილს. ელიავას ბაზრობის გარშემო გაუსაძლისია ცხოვრება, ამიტომ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი იქნება ხმაურის საწინააღმდეგო ზომების გატარება კანონით. დასაცავია ასევე გარემო. ეს არის ის ორი ძირითადი პრობლემა, რომელიც შეუძლია პარლამენტმა მოაგვაროს. ერთი, რომ გაუკეთოს ადმინისტრირება, დაფინანსების წყაროები შეუქმნას, რომელიც იქნება ავტონომიური და არ იქნება დამოკიდებული პოლიტიკურ ნებაზე. მეორე, ასეთი კანონების მიღები, რომელიც ქალაქში ცხოვრებას გააუმჯობესებს.

ჯერ კიდევ, როდესაც პირველად გაჩნდა შანსი რეალური არჩევნების ჩატარებისა, მხედველობაში მაქვს 1990 წელი, ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირი როცა იყო, მაშინ კანონპროექტი, რომელიც მოამზადა პოლიტიკურმა ორგანიზაცია დასმა, ასეთი ორგანიზაცია იყო, რომელი 1992 წელს შეუერთდა „რესპუბლიკურ პარტიას“, მე ვიყავი ამ ორგანიზაციის თავჯდომარის მოადგილე. მაშინ ჩვენ მოვამზადეთ პარლამენტის არჩევნების კანონი, რომელიც ვერ გავიდა. ეს კანონპროექტი ითვალისწინებდა მხოლოდ პროპორციულ არჩევნებს. ანუ, იმთავითვე ჩვენ მიგვაჩნდა, რომ ყველაზე უფრო უპრიანი საქართველოსთვის, ეს იქნება პროპორციული საარჩევნო სისტემა. იმიტომ რომ მაჟორიტარულ სისტემას აქვს ზოგი პირდაპირი ნიშანი, ზოგი კიდევ არსებული ვითარებიდან გამომდინარე ნიშანი, რომელიც არ იძლევა სწორი არჩევანის გაკეთების საშუალებას. ამიტომ ჩვენ მიგვაჩნია, რომ მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა უნდა გაუქმდეს.

კონკრეტული ინიციატივები მე არ მექნება, თუმცა კონკრეტული ინიციატივები ექნება „რესპუბლიკურ პარტიას“. ეს არის ის პრობლემა, რომელსაც ცაკლეული პარლამენტის წევრი, რაოდენ გენიოსიც არ უნდა იყოს, ვერ გაიტანს, თუ ამას არ ექნა ძლიერი პარტიული მხარდაჭერა. „რესპუბლიკურ პარტიას“ თავის პროგრამაში აქვს ასახული, თუ რა უნდა გაკეთდეს ამ მიმართულებით, როგორ უნდა გაკეთდეს, რაც მოგვცემს შესაძლებლობას, ყოველწლიურად, დაახლოებით 30 000-ზე მეტი სამუშაო ადგილი შეიქმნას.

ისევე, როგორც ამ ოთხი წლის განმავლობაში იყო. როგორც კი უჩნდებოდა საჭიროება ვინმეს შეხვედრის, ის მიმართავდა ჩემს ბიუროს, ან უშუალოდ პარლამენტს. პარლამენტში ან რეკავდა, ან განცხადება შემოჰქონდა. გამომდინარე მომართვის შინაარსიდან ან ვხვდებოდი უშუალოდ, ან უბრალოდ ის საკითხი, რაც იყო აღწერილი, ამ საკითხზე ხდებოდა წერილობითი რეაგირება, ვთქვათ, თუ ეს ჩემი გადასაწყვეტი არ იყო, ეგზავნებოდა ეს იმ ადამიანს ვისი პასუხისმგებლობაც იყო, სათანადო შუამდგომლობით. ხოლო, როცა ისეთი შემთხვევები იყო, როდესაც ადამიანი არ ამბობდა წერილში რა უჭირს, ან რა უნდა, და ასეთი შემთხვევები არცთუ იშვიათი იყო, როდესაც, უბრალოდ ერთი ერთზე, პირისპირ უნდა გითხრას რაღაც, ეს უმეტეს შემთხვევაში იყო პირადი პრობლმება, იყო შემთხვევები, როცა იყო ზოგადი პრობლემა, მაგრამ არ უნდოდათ რომ გაემხილათ საჯაროდ ვინაობა და პიროვნება გენდობა და შენ გიყვება, მაგრამ იმ თხოვნით რომ არ თქვა, რომ შენ მისგან გაიგე. შეხვედრები ეწყობოდა ამ სახით.

პირველ წელს იყო ძალიან ბევრი შეხვედრა, პირველ წელს მე მიწევდა ყოველ შაბათ-კვირას ჩემს ბიუროში შეხვედრის გამართვა. მერე იკლო თანდათან ამის მოთხოვნილებამ.

არა. კატეგორიულად არა. პარლამენტი უნდა იყოს იქ, სადაც არის მთავრობა და პირიქით, სადაც არის მთავრობა, იქ უნდა იყოს პარლამენტი.

სავალდებულო კვოტირებას მე არ ვიზიარებ. „რესპუბლიკელების“ უმრავლესობა იზიარებს, მაგრამ მე არა. მე მიმაჩნია, რომ კონკრეტული საქმის გასაკეთებლად ადამიანი უნდა შეირჩეს არა სქესის, ასაკის, ან რაიმე სხვა ნიშნის მიხედვით. ნიშანი უნდა იყოს ერთადერთი - რამდენად კარგად შეუძლია ადამიანს ამ საქმის გაკეთება. სხვას უკვე მნიშნველობა არ აქვს. შეიძლება კონკრეტული საქმის გაკეთება უკეთესად შეეძლოს ახალგაზრდას, ან მხნოვანს, ან პირიქით, ან ქალს ან კაცს. მთავარია ეს საქმე გაკეთდეს უკეთესად. არჩევანი უნდა გაკეთდეს უნარისა და შესაძლებლობების მიხედვით და არა სიგრძე, სიგანის, წონის, მათ შორის სქესის მიხედვითაც.

ამის ვერანაირ აუცილებლობას ვერ ვხედავ ერთი მარტივი მიზეზის გამო. როდესაც 1995 წელს მივიღეთ კონსტიტუცია, ერთ-ერთი ავტორი მეც გახლდით. მეორე თავი, რომელიც ადამიანის უფლებებს ეხება, სადაც წერია სწორედ ქორწინების საკითხი, ის რედაქცია, როგორც დაიწერა, ის გულისხმობდა მხოლოდ ერთს - ქორწინება ეფუძნება მეუღლეთა თანასწორობას. აქ იგულისხმებოდა ქალი და კაცი, როგორც ეს საუკუნეობით მოდის დღემდე, რომ მეუღლეობა ეს არის ქალისა და კაცის ერთობა.

სამოქალაქო კოდექსით არის დაკონკრეტებული და არის უფრო ზუსტი, ვინმეს, რომ რაიმე კითხვა არ დაებადოს - ქორწინება არის ქალისა და მამაკაცის ერთობა. სწორედ ამიტომ მე ვერ ვხედავ რაიმე პრობლემის არსებობას და ზედმეტად მიმაჩნია ამის ჩაწერა. რომ ეწეროს, ვიტყოდი, რომ ვერანაირ საჭიროებას ვერ ვხედავ, რომ გაუქმდეს და ეს ჩანაწერი შეიცვალოს. ჩემი აზრით, აქ ყველაფერი ცხადია.

პოლიტიკა რუსეთთან მიმართებაში დამოკიდებული არის იმ მდგომარეობაზე, რომელიც არის იმ პოლიტიკაზე, რომელიც არის დროის გარკვეულ მონაკვეთში. მე ვერ ვიტყვი იმას, რომ რუსეთის მიმართ საქართველოს პოლიტიკა ყოველთვის უნდა იყოს ერთნაირი, ისევე, როგორც ნებისმიერ სახელმწიფოსთან. არსებობენ მეგობრული და მტრული სახელმწიფოები. ერთი სახელმწიფო მეგობრიდან შეიძლება გადაიქცეს მტრად და პირიქით. შეიძლება იყოს ნეიტრალურიც, არც მეგობარი იყოს, არც მტერი. შესაბამისად, პოლიტიკაც შესაბამისი უნდა იყოს. დღევანდელი მოცემულობა ისეთია, რომ რუსეთი არის მტერი. მან ჩვენი ტერიტორიების ოკუპირება მოახდინა, ცდილობს, ფაქტობრივად, ამ ტერიტორიების ანექსირებას. ფორმალურად აღიარა მათი დამოუკიდებლობა, მაგრამ თუ შევხედავთ ამ ორ ტერიტორიას, განსაკუთრებით სამხრეთ ოსეთს, იქ აშკარად ჩანს ანექსირების ელემენტები, უფრო მეტად ვიდრე აფხაზეთის მიმართულებით. ცხადია, ეს არის მტრული პოლიტიკა საქართველოს მიმართ, შესაბამისად, საქართველო უნდა შეეცადოს ისეთი პოლიტიკა აწარმოოს, რომ რუსეთი იძულებული გახადოს შეცვალოს თავისი პოლიტიკა. ამას საქართველო დამოუკიდებლად ვერ შეძლებს. საქართველო რუსეთთან შედარებით არის ბევრად სუსტი, ფიზიკური ძალით თუ შევადარებთ, უბრალოდ, შეუდარებადია. ისევე როგორც ჩვენი ეკონომიკა შეუდარებადია რუსეთის ეკონომიკასთან. ერთ სულ მოსახლეზე, ჩვენ რომ შვეიცარიის დონეზეც ვიყოთ, მაინც ჯამურად ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკური შესაძლებლობა იქნება ნაკლები, ვიდრე რუსეთისაა. ამიტომ სხვაგვარი მოქმედებაა საჭირო, მოქმედებაა საჭირო ჩვენს მეგობარ სახელმწიფოებთან ერთად. ჩვენ უნდა მოვახერხოთ იმის მიღწევა, რომ ამ თავისუფალ-დემოკრატიულ ქვეყანათა ერთობამ მოინდომოს და შეძლოს რუსეთზე ზემოქმედება იმისათვის, რომ რუსეთმა შეცვალოს თავისი პოლიტიკა. ეს არ იქნება მარტივი. ეს ძალიან ძნელად მისაღწევია, ჩვენ მუხლჩაუხრელად უნდა ვეცადოთ ამის გაკეთებას, მანამ სანამ ვერ შევძლებთ, მიზნის მიღწევს, აღდგენას ჩვენი სახელმწიფოებრივი საზღვრებისა. აქ უკვე შემოდის პოლიტიკა თვითონ აფხაზებისა და ოსების მიმართ, ვინც იქ ცხოვრობს. ჩვენ უნდა შევძლოთ, რომ მოვიპოვოთ მათი ნდობა. ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი და მნიშვნელოვანია, რამდენადაც თუკი მათში გაჩნდება სურვილი ქართველებთან ერთად ერთ სახელმწიფოში ცხოვრებისა, მაშინ უკვე ვერც რუსეთი შეძლებს წინ აღუდგეს ამას, რადგან მაშინ სხვაგვარად გამოჩნდება უკვე რუსეთის პოლიტიკა. ამ შემთხვევაში გამოჩნდება, რომ ის, ვინც ცხოვრობს იქ, აფხაზები და ოსები, მათ დისკრიმინაციას ახდენს რუსეთი. აი აქ უნდა შევძლოთ ნდობის აღდგენა.