Roman Gotsiridze: Avropa Komissiyasının hesabatı Avropa İttifaqının indiyə qədər etdiyi ən sərt qiymətləndirmələrdən biridir
Verdikt: “Fakt-metr”in qənaətinə görə, Roman Qotsiridzenin dediyi doğrudur.
Xülasə: Bu ay Avropa İttifaqı Gürcüstanın Assosiasiya Sazişini yerinə yetirməsi ilə bağlı hesabat dərc edib və bu hesabatda Gürcüstanın Assosiasiya Sazişi üzrə öhdəliklərini yerinə yetirməsi nəzərdən keçirilir (5 fevral 2021-ci il tarixindən sonrakı dövr).
Bütövlükdə hesabatı kifayət qədər tənqidi qiymətləndirmək lazımdır, sanki Avropa Komissiyasının ötən illərin hesabatlarına nəzər salsaq görərik ki, 2022-ci ildə dərc olunmuş sənəddə gördüyümüz kimi, əvvəl belə ciddilikdə qiymətləndirmələr aparılmayıb. Üstəlik, Avropa Komissiyasının daha əvvəl qeyd etdiyi bir sıra problemlər aradan qaldırılmayıb, əksinə daha da dərinləşib. Avropa Komissiyasının cari ilin qiymətləndirməsinə əsasən, hesabatda bir sıra hadisələr, o cümlədən seçkilərin keçirilməsində qüsurlar, məhkəmə sistemində və insan hüquqları sahəsində geriləmə, LGBTIQ şəxslərə və jurnalistlərə qarşı zorakılıq, diplomatların dinləmələrin hesabatları, Xalq Müdafiəçilərinə təzyiqlər və s.qeyd olunub. Ölkənin demokratik əsasları sarsılma təhlükəsi ilə üz-üzə idi.
Düzdür, son illər Gürcüstan hökumətinin fəaliyyətindən asılı olaraq biz Avropa İttifaqının müxtəlif qurumlarından və onların nümayəndələrindən daha fəal tənqidlər eşidirik, lakin sözügedən hesabatda bir çox istiqamətlərdə indiyə qədər eşitdiyimiz/gördüyümüz ən sərt qiymətləndirmələrdən biri yer alır. Ona görə də Roman Qotsiridzenin dediyi doğrudur.
Təhlil
“Milli Hərəkatın” liderlərindən biri Roman Qotsiridzenin sözlərinə görə, Avropa Komissiyasının ofisi tərəfindən dərc edilən sənəddə Avropa İttifaqı tərəfindən indiyədək verilmiş ən sərt qiymətləndirmələrdən biri yer alıb.
“Bu, Avropa İttifaqının indiyə qədər etdiyi ən ağır qiymətləndirmələrdən biridir. Belə davam edərsə, Aİ üzvlüyünə namizəd kimi qəbul edilməsək, vizalarımız ləğv olunacaq, çünki “qırmızı xətt” kimi təkrarlanan bir əsas söz var – geriləmə, geriləmə, geriləmə, bütün istiqamətlərdə geriləmə”. - Qotsiridze dedi.
Bu ay Avropa İttifaqı Gürcüstanın Assosiasiya Sazişinin icrasına dair hesabat dərc edib. Hesabatda Gürcüstanın Assosiasiya Sazişi üzrə öhdəliklərini yerinə yetirməsi nəzərdən keçirilir. O cümlədən, sənəd 2021-ci il fevralın 5-dən sonrakı dövrə aiddir.
Hesabatda qeyd edilir ki, 2021-ci ildə və 2022-ci ilin birinci yarısında Aİ qanunvericiliyi ilə yaxınlaşma davam edirdi, lakin qanunun aliliyi və idarəetmənin əsas sahələri (məhkəmə sistemi də daxil olmaqla), habelə insan hüquqları sahəsində əsaslı geriləmə ilə bağlı narahatlıqlar ifadə olunub.
Sənəddə 2020-ci il parlament və 2021-ci il yerli özünüidarə seçkiləri ilə bağlı ATƏT/DTİB-nin qiymətləndirmələri verilir. Xüsusilə, parlament seçkiləri ilə bağlı oxuyuruq ki, ATƏT/DTİHB-nin “müşahidə missiyası”nın yekun hesabatına əsasən, seçkilər rəqabətli şəraitdə keçirilib və ümumilikdə fundamental azadlıqlar qorunub. Bununla belə, seçkiyə seçici təzyiqi ilə bağlı geniş yayılmış iddialar və hakim partiya ilə dövlət arasında sərhədlərin pozulması təsir göstərib ki, bu da seçki prosesinin bəzi aspektlərinə ictimai etimadı azaldıb”.
Məlumata görə, yerli özünüidarəetmə orqanlarına seçkilər nöqsanlarla keçirilib. “ATƏT/DTİHB müşahidə missiyasının yekun hesabatına əsasən, seçkilər ümumilikdə yaxşı idarə olunub, lakin davam edən qütbləşmə, mənfi ritorikanın güclənməsi ilə yanaşı, prosesə mənfi təsir edib. Resurslar və hakimiyyətdə olmağın verdiyi üstünlük arasında kəskin disbalans hakim partiyanın xeyrinə olub və rəqabət şəraitini dəyişib”, - sənəddə deyilir.
Hesabatda 19 aprel 2021-ci il tarixli razılaşmadan da bəhs edilir (“Çarlz Mişel Müqaviləsi”). Xüsusilə, onun yalnız qismən icra olunduğu qeyd olunur: “Sazişin əsas hissələri - xüsusən də məhkəmə-hüquq islahatları və parlamentdə səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi bu hesabatın yazıldığı vaxtda icra olunmamış qalır”.
Biz sənəddə oxuyuruq ki, son bir ildə məhkəmə-hüquq sistemində islahatlar dalana dirənib və hətta əsas sahələrdə reqressiya baş verib. “19 aprel 2021-ci il tarixli siyasi razılaşmada və ondan sonrakı hallarda hakim “Gürcü Arzusu” partiyası geniş, əhatəli və partiyalararası islahatlar prosesində ilk addım kimi iddialı məhkəmə islahatına sadiq qaldı. Buna baxmayaraq, məhkəmə sistemində təqdimat və təyinat prosesləri 2021-ci ildə də kompleksli islahatlar aparılmadan davam edib”.
Sənəddə Venesiya Komissiyası və ATƏT/DTİHB-nin hakimlərin təyin edilməsi prosedurları ilə bağlı verdiyi tövsiyələrə baxılmamasından bəhs edilir. Həmçinin, Ədliyyə Ali Şurasında (2021-ci il 26 may və 31 oktyabr 2021-ci il tarixlərində) tələm-tələsik, əvvəlcədən xəbərdarlıq edilmədən və lazımi yoxlamalar aparılmadan həyata keçirilən təyinatlara da diqqət yetirilir.
Məlumata görə, ən mühüm qanunlardan bəziləri Aİ və ya Avropa Şurasının standartlarına uyğunluğu ilə bağlı lazımi məsləhətləşmələr və təhlillər aparılmadan parlament tərəfindən sürətləndirilmiş qaydada qəbul edilib.
“2021-ci il dekabrın 30-da Parlament ümumi məhkəmələr haqqında üzvi qanuna dəyişiklikləri qəbul edib. Layihənin hazırlanması prosesində heç bir məsləhətləşmə aparılmadı və sürətləndirilmiş prosedur üçün heç bir əsaslandırma olmadı. Dəyişikliklər Ali Ədliyyə Şurasının mövqeyini gücləndirdi, hakimlərin Avropa standartlarının tələb etdiyi məhdudiyyətlər olmadan öz iradəsi əleyhinə yerdəyişməsi imkanlarını və intizam icraatının yeni əsasını yaratdı”, - sənəddə deyilir.
Milli Məclisin 2021-ci il dekabrın 30-da (Dövlət Müfəttişliyi Xidmətinin ləğvi haqqında qanunvericilik paketi) əsaslı məsləhətləşmələr aparılmadan qərar qəbul etdiyi Dövlət Müfəttişliyi Xidmətinin ləğvi faktı da mənfi qiymətləndirilir. Sənədə görə, “bu dəyişikliklərin həyata keçirildiyi proses Gürcüstanda qanunun aliliyinə və müstəqil institutların fəaliyyətinə təhlükə yaradır”.
Hesabatda Gürcüstanın media mühiti "plüralist və rəqabətli, eyni zamanda çox qütbləşmiş" kimi qiymətləndirilir. Sənədə Ümumdünya Mətbuat Azadlığı İndeksi daxildir və bu indeksə əsasən, 2022-ci ilə qədər Gürcüstan 180 ölkə arasında 89-cu yerdədir. “Bu, 2021-ci illə müqayisədə Gürcüstanda media azadlığının, xüsusən də jurnalistlərin təhlükəsizliyi ilə bağlı əhəmiyyətli dərəcədə pisləşdiyini göstərir”, - hesabatda deyilir.
Sənəddə 2021-ci il iyulun 5-də baş verən hadisələrə də diqqət yetirilir və həmin gün jurnalistlərə və LGBTIQ-lərə qarşı zorakılığın əlavə əsaslı təhqiqat aparılmadan qaldığı qeyd edilir. “5 iyul 2021-ci il tarixində Tbilisidə keçirilən Ləyaqət Yürüşü zorakı nümayişçilərin LGBTIQ fəallarının qərargahına basqın edərək jurnalistlərə və mülki şəxslərə hücumundan sonra ləğv edildi. Hökumət və hüquq-mühafizə orqanları dinc toplaşmaq hüququnu və etirazçıların təhlükəsizliyini lazımi səviyyədə qoruya bilməyib”.
Avropa Komissiyası hakimiyyət tərəfindən Xalq Müdafiəçisinin Ofisinə təzyiqlərlə bağlı ehtiyatlı və kəskin qiymət verib. Məlumata görə, biz Xalq Müdafiəsi Aparatının müstəqilliyinə xələl gətirmək və əməkdaşlarının ləyaqətini şübhə altına almaq cəhdlərini gördük. “Ofis bəzi siyasi həssas məsələlər, o cümlədən Tbilisi Pride və keçmiş prezident Saakaşvilinin həbsxana şəraiti ilə bağlı çıxış etdiyi üçün təzyiqə məruz qalıb”.
Sənəddə 2021-ci ilin sentyabrında Gürcüstan ictimaiyyətinin və diplomatların geniş dinləmələri ilə bağlı dərc edilmiş hesabatlardan da bəhs edilir: “Media şəxsi telefon danışıqları əsasında çoxlu sayda fayla çıxış əldə edib. Gürcüstan hakimiyyətinin başlatdığı araşdırma hələ yekunlaşmayıb”.
Hesabatda Nika Melia, Mixail Saakaşvili və Nika Qvaramia-nın işləri də daxil olmaqla, siyasi cəhətdən həssas məhkəmə işləri də yer alıb. Həmçinin, TBC Bankın təsisçiləri və “Lelo” partiyasının nümayəndələri Badri Caparidze və Mamuka Khazaradzenin işi.
Biz həmçinin 2022-ci il hesabatı qədər kəskin və bir çox istiqamətlərdə olmasa da, Avropa İttifaqının son bir neçə ilinin hesabatında müəyyən dərəcədə tənqidi qiymətləndirmələr görürük.
Məsələn, 2021-ci il hesabatına görə, ölkənin əsas problemləri məhkəmə sisteminin müstəqilliyi və hesabatlılığı ilə bağlı olub. Xüsusən də oxuyuruq ki, parlament Venesiya Komissiyasının rəyi dərc edilməmişdən əvvəl Ali Məhkəmədə hakimlərin təyinatı ilə bağlı qanunvericilik dəyişiklikləri qəbul edib ki, bu da prosesdə mövcud qüsurları tam aradan qaldıra bilməyib.
Sənəddə 2020-ci il parlament seçkiləri haqqında da oxuyuruq. Hesabatda, seçkinin rəqabətli olduğunu və ümumilikdə fundamental azadlıqlara hörmət edildiyi deyilir, lakin “seçkilərə seçici təzyiqi ilə bağlı geniş yayılmış iddialar və hakim partiya ilə dövlət arasında sərhədlərin pozulması təsir göstərib və bu, seçki prosesinin bəzi aspektlərinə ictimai etimadı sarsıdıb."
Sənədə əsasən, hesabat dövründə Gürcüstan siyasətində və media mühitində qütbləşmə mühüm problem olub. Xüsusilə, hesabata Acarıstanın ictimai yayımında hazırlanmış hadisələr daxil edilmişdir. Bildirilir ki, 2019-cu ilin noyabrında Acarıstan İctimai Yayımının yeni direktoru seçilməzdən əvvəl jurnalistlər tərəfindən televiziyanın yayım siyasətinin hökumət siyasəti ilə dəyişdirilməsi cəhdlərinin olduğu barədə xəbərdarlıqlar edilib. Sənədə görə, 2020-ci ildə vəziyyət daha da pisləşib, o zaman ki, yayımçının işçiləri alternativ həmkarlar ittifaqı yaratdılar, jurnalistlər və rəhbərlər tədricən televiziyadan qovuldular (yaxud könüllü olaraq).
2020-ci il hesabatına əsasən, əsas problemlər məhkəmə sisteminin müstəqilliyi və hesabatlılığı, hüquqi müəyyənlik və iri biznes (o cümlədən TBC Bank) ilə bağlı aparılan araşdırmalarla bağlı olub.
Daha konkret desək, məhkəmə sistemi ilə bağlı hesabatda bildirilir ki, 2019-cu ilin martında parlament “Ümumi məhkəmələr haqqında” qanuna Venesiya Komissiyasının tövsiyələrini tam əks etdirməyən əlavələr qəbul edib. Bundan əlavə, Ali Ədliyyə Şurası tərəfindən hakimlərin seçilməsi prosesinin nöqsanlarla getdiyi vurğulanır. Avropa Komissiyasının qiymətləndirməsinə görə, parlamentin nəhayət 14 hakimi Ali Məhkəmənin hakimi təyin etdiyi ümumi proses lazımi şəffaflıq və meritokratiyanı təmin edə bilməyib.
Həmin hesabatda Rusiya Dumasının deputatının Gürcüstan parlamentində olması və onun spiker kürsüsünü zəbt etməsi nəticəsində 2019-cu il iyunun 20-də keçirilən etiraz aksiyası da yer alıb. Sənəddə oxuyuruq ki, polis aksiyanı gözyaşardıcı qaz və rezin güllələrlə dağıdıb, nəticədə nümayişçilərin ağır xəsarət alması və sonrakı aylarda da etirazlar davam edib.
Ümumiyyətlə, Avropa Komissiyasının ötən illərdəki hesabatlarına nəzər salsaq, görərik ki, 2022-ci ildə dərc olunmuş hesabatda gördüyümüz kimi, belə intensivliyin qiymətləndirilməsi əvvəllər aparılmayıb. Əvvəla, qeyd etmək lazımdır ki, Avropa Komissiyasının daha əvvəl qeyd etdiyi bir sıra problemlər aradan qaldırılmamış, əksinə daha da dərinləşmişdir. Buna misal olaraq, Avropa Komissiyasının fikrincə, islahatları bəzi sahələrdə reqressiyaya məruz qalmış məhkəmə sistemini göstərmək olar; Həmçinin, eyni hesabata görə, insan haqları sahəsində də geriləmə var. Bunun başqa bir nümunəsi qütbləşmiş siyasi və media mühitinin həll olunmamış qalması ilə bağlı qiymətləndirmədir.
O da vacibdir ki, bu ilki hesabatda Avropa Komissiyası hökumətin yerinə yetirilməmiş öhdəliklərinə, xüsusən də “Çarlz Mişel Sazişi”ndə nəzərdə tutulan əsas məsələlərə, məsələn, məhkəmə islahatları və parlamentdə səlahiyyət bölgüsünə birbaşa işarə edir.
Həmin hesabatda 5 iyulda jurnalistlərə və LGBTIQ-lərə qarşı zorakılıq kimi diqqətçəkən hadisələrdən bəhs edilir; Diplomatların iddia edilən dinləmələri haqqında məlumatların yayılması, Dövlət Müfəttişliyinin ləğvi. Sənədə siyasi cəhətdən həssas bir sıra məhkəmə işləri daxil edilib.
Avropa Komissiyasının qiymətləndirməsi daha az qorxulu deyil ki, biz İctimai Müdafiə İdarəsinin müstəqilliyinə xələl gətirmək və onun işçilərinin dürüstlüyünü şübhə altına almaq cəhdlərini görmüşük.
Avropa Komissiyasının 2022-ci il hesabatı həm də ona görə vacibdir ki, orada təsvir olunan hadisələr və qiymətləndirmələr Gürcüstana Aİ-yə namizəd statusunun verilməsi qərarından əvvəl olub. Hesabatın tənqidi olduğunu nəzərə alsaq, ölkənin status almaması təəccüblü deyil.
Qeyd edək ki, “Gürcü arzusu” anti-Qərb kampaniyasını kəskin surətdə aktivləşdirdikdən sonra (Bu mövzuda “Fakt-metr”-in məqaləsini oxuyun), strateji tərəfdaşların çağırış və tövsiyələrinə məhəl qoymamağa başlayıb və bir sıra öhdəlikləri yerinə yetirməkdən imtina edib. Qərbdən daha çox tənqid eşidirik. Ötən illər ərzində biz Avropa İttifaqının müxtəlif qurumlarından və onların təmsilçilərindən, istər Avropa parlamentarilərinin yazılı, istərsə də şifahi bəyanatları, qətnamələri və ya digərləri tərəfindən bir sıra sərt qiymətləndirmələr eşitmişik. Bu il belə qiymətləndirmələrə Avropa Komissiyasının tövsiyəsi və Avropa Şurasının Gürcüstana namizəd statusu əvəzinə Avropa perspektivinin verilməsi ilə bağlı müvafiq qərarı əlavə edilib. Həmçinin, müvafiq şərtlər yerinə yetirildiyi təqdirdə Gürcüstan namizəd statusu almalıdır.
Bütün bunların fonunda iqtidar komandası təklif olunan şərtlərin yerinə yetirilməsi üçün müvafiq addımlar atmaq əvəzinə, ölkənin strateji tərəfdaşlarına qarşı açıq anti-Qərb kampaniyasına başlayıb, bunun üçün artıq konspirasiya nəzəriyyələrindən, təhqirlərdən çəkinmirlər.
Bütün yuxarıda deyilənlərə əsaslansaq, Roman Qotsiridzenin Avropa Komissiyasının hesabatının Avropa İttifaqı tərəfindən indiyədək verilmiş ən sərt qiymətləndirmələrdən biri olduğu barədə bəyanatı doğrudur.
