META-ի Փաստերի ստուգման ծրագրի շրջանակներում պատրաստված նյութերի վճռի ուղղման և բողոքարկման ուղեցույց
2016 թվականին, Facebook-ն իր հարթակում տեղադրված տեղեկության ճշգրտությունը բարելավելու նպատակով, փաստերի ստուգման անկախ կազմակերպությունների հետ համագործակցելով,մեկնարկեց փաստերի ստուգման ծրագրի իրականացում: 2020 թվականի սեպտեմբերի 21-ին, Facebook-ը նշված ծրագիրը գործարկեց նաև Վրաստանում, որի շրջանակներում վերջինիս տեղական գործընկերները դարձան «Փաստ-մետրը» (www.factcheck.ge) և «Առասպելների դետեկտորը»: Այս կազմակերպությունները Փոինթերի ինստիտուտի փաստերի ստուգման միջազգային ցանցի (IFCN) վերիֆիկացված անդամներն են:
Facebook-ում հավանական սխալ տեղեկություններ պարունակող նյութեր հայտնաբերելուց հետո, ծրագրին մասնակցող փաստերի ստուգման կազմակերպությունները վիճելի նյութը գնահատում են Facebook-ի հետևյալ վճիռներով.
1. Կեղծ
2. Խմբագրված
3. Մասամբ կեղծ
4. Առանց համատեքստի
5. Սատիրա
6. Ճշմարտություն
Հատկանշական է, որ «Փաստ-մետրի» (www.factcheck.ge) և «Առասպելների դետեկտորի» (www.mythdetector.ge) կողմից կայացրած առաջին 4 վճիռով (Կեղծ, խմբագրված, մասամբ կեղծ, առանց համատեքստի) գնահատված բովանդակություն տարածող հրապարակողների համար (Անհատական օգտատեր, ֆեյսբուքյան էջ) Facebook-ը որոշակի սահմանափակումներ է սահմանում, ինչը, նաև, ենթադրում է նման նյութի տարածման սահմանափակում: Նույն հրապարակողների կողմից նույնանման խախտում կրկին հայտնաբերելու դեպքում, Facebook-ը հնարավոր է, նրանց դեմ լրացուցիչ միջոցներ ձեռնարկի` տարածման կրճատում, գովազդի և դրամայնացման հնարավորությունների սահմանափակում և այլ:
Արդյո՞ք հնարավոր է վերանայել փաստերի ստուգման կազմակերպությունների վճիռը
Հրապարակման վերաբերյալ կայացրած վճիռը վերանայելու երկու եղանակ կա.
- Նյութի ուղղում. Եթե համաձայն եք Ձեր նյութի վերաբերյալ կայացրած վճռի հետ, կարող եք շտկել թույլ տված սխալը, այսինքն՝ ընթերցողին հայտնել թույլ տված սխալի մասին՝ փոփոխություններ կատարելով այն հղման մեջ, որը տարածվել է նախնական վիճելի նյութի տեսքով: Ուղղում իրականացնելու վերաբերյալ «Փաստ-մետրին» տեղեկացնելուց հետո մենք Facebook-ի նախնական վճիռը կհեռացնենք: Ստորև տե՛ս ուղղում իրականացնելու մանրամասն հրահանգները:
- Վճռի բողոքարկում. Եթե համաձայն չեք կայացրած վճռի հետ, կարող եք այն բողոքարկել, ինչից հետո մենք կքննարկենք Ձեր փաստարկները և որոշում կկայացնենք վճիռը չեղյարկելու կամ այն ուժի մեջ թողնելու մասին: Ստորև տե՛ս բողոքարկում իրականացնելու մանրամասն հրահանգները:
Դիտողություն! Չջնջե՛ք վիճելի նյութը: Լինի դա Facebook-յան հրապարակում, թե կայքէջում տեղադրված տեղեկություն, հակառակ դեպքում՝ Ձեր դեմ Facebook-ի կողմից սահմանված սահմանափակումները կմնան ուժի մեջ և մենք չենք կարողանա կայացրած վճիռը փոխել, ոչ ուղղելու, ոչ էլ՝ բողոքարկման պահանջի հիման վրա:
Ո՞վ կարող է դիմել
Շահագրգիռ կողմը – Հրատարակչությունը (Անհատական օգտատեր, Facebook-էջ), որն անմիջականորեն պատասխանատու է վիճելի նյութի տարածման համար, կարող է դիմել մեզ և իր նյութի վերաբերյալ կայացրած վճռի ուղղում կամ բողոքարկում պահանջել:
Ի՞նչ ժամկետներում է հնարավոր դիմել ուղղում կատարելու կամ բողոքարկելու նպատակով
Շահագրգիռ կողմը կարող է դիմել «Փաստ-մետրի» (www.factcheck.ge) խմբագրությանը Facebook-ում հրապարակված նյութի վերաբերյալ վճռի կայացումից 7 աշխատանքային օրվա ընթացքում: Այս ժամկետից հետո ներկայացված բողոքները չեն քննարկվի:
Ի՞նչ ժամկետներում կլինի արձագանքը
● Սկզբնական նյութն ամբողջովին ուղղելու և այդ մասին «Փաստ-մետրին» (www.factcheck.ge) տեղեկացնելու դեպքում, վճիռը կվերանայվի անմիջապես կամ ոչ ուշ, քան 2 աշխատանքային օրվա ընթացքում:
● Վճիռը բողոքարկելու դեպքում, «Փաստ-մետրը» (www.factcheck.ge) հիմնավորված պատասխան կտա ոչ ուշ, քան 5 աշխատանքային օրվա ընթացքում և որոշում կկայացնի վճիռը վերանայելու կամ ուժի մեջ թողնելու վերաբերյալ:
Ինչպե՞ս է նյութը ուղղվում
Եթե համաձայն եք մեր կողմից Facebook-ում կայացված վճռի հետ և ուզում եք ուղղել հրապարակված նյութը.
● Գնահատված գրառումը չջնջե՛ք: Գրառումը ջնջելու դեպքում այն ուղղելը և/կամ Facebook-ի կողմից սահմանված սահմանափակումների չեղարկելը անհնար կլինի:
● Ուղղումը պետք է կատարվի ըստ հրապարակված նյութի տեսակի.
1. Լուսանկարի/տեսանյութի ուղղում
Եթե ապատեղեկատվություն եք տարածել լուսանկարի կամ տեսանյութի տեսքով, Facebook-ում լուսանկարի կամ տեսանյութի նկարագրության մեջ հստակորեն նշեք ուղղումը և պարզ բացատրեք հրապարակման մեջ կատարված փոփոխությունները, որ ընթերցողը լուսանկարի/տեսանյութի մասին ճշգրիտ տեղեկություն ստանա: Այս նպատակով կարող եք հրապարակմանը կցել թարմացված տեղեկության հետ կապված լրացուցիչ հղումներ («Փաստ-մետրի» բացատրական հոդվածը ներառյալ):
2. Հեղինակի տեքստի (text-only post) ուղղում
Եթե ապատեղեկատվությունը տարածել եք միայն տեքստային գրառման (text-only post) տեսքով, փոխարինեք այն ճիշտ տեղեկատվությամբ, և սկզբում նշեք, որ գրառման մեջ փոփոխություններ (թարմացում) են արվել: Նաև հստակորեն բացատրեք կատարված փոփոխությունները: Կարող եք գրառմանը կցել թարմացված տեղեկության լրացուցիչ հղումներ («Փաստ-մետրի» բացատրական հոդվածը ներառյալ):
3. Կայքում հրապարակված հոդվածի ուղղում. ի սկզբանե ձեր կայքում, այնուհետև Facebook-ում տարածված նյութն ուղղելու նպատակով, կատարեք հետևյալ փոփոխությունները.
⮚ Կայքում հրապարակված նյութի սկզբում նշեք, որ տեքստի սկզբնական տարբերակը պարունակում էր սխալ տեղեկություն և հստակորեն բացատրեք փոփոխություններն ու անճշտությունները:
⮚ Անհրաժեշտության դեպքում, ուղղեք կայքում տեղադրված հոդվածի վերնագիրը այնպես, որ նրանում այլևս ապատեղեկատվություն չլինի նշեք, որ հոդվածը ուղղվել է - «ուղղվել է» բառով:
⮚ Facebook – հրապարակման մեջ տեղադրված նկարագրության մեջ նույնպես հստակ նշեք ուղղման մասին: Նաև պարզորեն բացատրեք հրապարակման մեջ կատարված փոփոխությունները:
● Այն բանից հետո, ինչ նյութի բնօրինակում ուղղում կկատարեք, ներբեռնեք և լրացրեք «Փաստ-մետրի» (www.factcheck.ge) ուղղման նմուշը և ստորև նշված էլ. փոստի հասցեում տեղեկացրեք մեզ կատարված փոփոխությունների մասին: Մենք կվերանայենք ձեր ուղղումը, և այն դեպքում, եթե այն կատարվել է կատարյալ, ինչն ընթերցողին տալիս է տեղեկատվություն սխալի և ճիշտ փաստերի մասին, Facebook-ի հարթակում ձեր նյութի վերաբերյալ կայացրած վճիռը կփոխենք:
● Ուղղման պահանջը ուղարկեք հետևյալ հասցեով. [email protected]
Դիտողություն! Թերի կատարված ուղղման դեպքում վճիռը չի փոխվի: Ուղղման պահանջով դիմել հնարավոր է վճիռ կայացնելուց հետո 7 աշխատանքային օրվա ընթացքում:
Ինչպե՞ս է բողոքարկվում վճիռը:
● Գնահատված հրապարակումը չջնջեք! Հրապարակումը ջնջելնու դեպքում այն բողոքարկելը և/կամ Facebook-ի կողմից սահմանված սահմանափակումների վերացնելը անհնար կլինի:
● Ներբեռնեք «Փաստ-մետրի» (www.factcheck.ge) բողոքարկման նմուշը և լրացրեք բողոքը:
● Բողոքարկման պահանջը ուղարկեք հետևյալ հասցեով. [email protected]
Դիտողություն! Թերի լրացված կամ ժամկետների խախտմամբ ներկայացված բողոքը չի քննարկվի: Վճռի վերանայման պահանջով դիմում կարող է ներկայացվել գնահատման պահից 7 աշխատանքային օրվա ընթացքում:
«Փաստ-մետր»-ի այլ հոդվածներում ուղղումներ կատարելու պահանջ
2013 թվականից «Փաստ-մետրի» գլխավոր առաջնահերթություններից է քաղաքական գործիչների հաշվետվողականության բարձրացումը և նրանց հայտարարություններում պարունակվող փաստերի ստուգումը։ Փաստ մետրը ենթադրում է տալիս, որ որոշ դեպքերում կարող է սխալ լինել: Ըստ այդմ, մեր ստուգած հայտարարությունների հեղինակները (կամ ցանկացած շահագրգիռ անձ), եթե համաձայն չեն մեր հետազոտության և եզրակացության հետ, «Փաստ-մետր»-ն առաջարկում է ներկայացնել իրենց դիտողություններն ու փաստարկները։ Մեր թիմը կվերլուծի մեկնաբանությունները, և եթե փաստարկները ճիշտ են, մենք կթարմացնենք կամ կուղղենք ուսումնասիրությունը և վճիռը:
Թարմացում - Եթե հոդվածին/ուսումնասիրությանը ավելացվի կարևոր տեղեկատվություն, որը նախկինում չի տեսել ուսումնասիրության մեջ, բայց դա չի փոխում դատավճիռը, մենք կթարմացնենք հոդվածը:
Փոփոխություն - Եթե հոդվածին ավելացվի վճիռը փոխող տեղեկատվություն, մենք կփոփոխենք հոդվածը:
Թարմացված կամ ուղղված հոդվածը նշվում է նշանավոր տեղում, ում պահանջով կամ ինչ պատճառով է այն թարմացվել/ուղղվել։ Նմանատիպ հոդվածներ վերահրատարակվում են նաև «Փաստ-մետր»-ի ինտերնետային և սոցիալական ցանցերի էջերում:
Հետաքրքրված անձը կարող է հիմնավորված կարծիք ուղարկել հետևյալ էլ. փոստին՝ [email protected], մեր «Ֆեյսբուք»-ի էջում (https://www.facebook.com/Factcheck.ge/): Փաստ-մետրի խմբագրությունը հոդվածի հեղինակի հետ միասին վերանայում է ստացված նամակը [1]։
[1] Խմբագրությունը բաղկացած է երեք խմբագիրներից՝ գլխավոր խմբագիր, Facebook-ի փաստերի ստուգման ծրագրի խմբագիր և կառավարող խմբագիր։ Խմբագրության մասին որոշումը կայացվում է 2 ձայնով։
Կամ կապվեք Եվրոպական փաստերի ստուգման ցանցի հետ (EFCSN) հետևյալ հասցեով՝ https://efcsn.com/complaints/
IFCN-ն և EFCSN-ը վերաքննիչ մարմիններ չեն, սակայն օրենսգրքի լուրջ խախտումների դեպքում նրանք կարող են կասեցնել նախագիծը կամ չեղարկել դրա վավերացված ստորագրողի կարգավիճակը:
2022 թ ստուգված նյութերը
Իոսեբ Խախալեիշվիլի. «Շատ կարճ ժամանակում կսկսվի նշված օբյեկտների [Քութաիսիի հարյուր աստիճանանոց սանդուղքի եւ Կոլխուրի շատրվանի] վերականգնումը։ https://factcheck.ge/ka/story/41094
Արեստովիչի մեջբերումը շահարկվում է սոցիալական ցանցերում - https://factcheck.ge/ka/story/40853
Սալոմե Զուրաբիշվիլի. «Համաներումը հնարավոր է, երբ դատավարությունը վերջապես ավարտվի». https://factcheck.ge/ka/story/41425
