რეზიუმე: მიმდინარე წლის 1 იანვრიდან ძალაში შესული რეგულაციების პირობებში ფიზიკურ პირებზე სესხების გაცემისათვის დაწესებული მოთხოვნები გამკაცრდა, რაც გაცემული სესხების შემცირებულ მოცულობაში აისახა. ჯამურად (სესხის ყველა სახეობის ჯამი), ფიზიკურ პირებზე 2019 წლის იანვარში 785 ათასი ხელშეკრულების[1] ფარგლებში 813.7 მლნ ლარის ოდენობის სესხი გაიცა, რაც შესაბამისად 1.4 და 1.3-ჯერ ნაკლებია 2018 წლის იანვრის ანალოგიურ მონაცემებზე. სესხის ცალკეული სახეობების მიხედვით, ყველაზე მეტად არის შემცირებული სამომხმარებლო სესხები. 2019 წლის იანვარში 74.5 ათასი ხელშეკრულება გაფორმდა, რაც 5.7-ჯერ ნაკლებია გასული წლის ანალოგიურ მაჩვენებელზე. ამავე პერიოდში 2.1-ჯერ, 368.8 მლნ-დან 176.1 მლნ ლარამდეა შემცირებული გაცემული სამომხმარებლო სესხების მოცულობა ფულად ფორმაში.

რაც შეეხება შემცირებული დაკრედიტების შედეგებს. ბანკებთან მიმართებაში აღსანიშნავია, რომ მათი შემოსავლის წყაროს გაცემული კრედიტების სანაცვლოდ მიღებული საპროცენტო განაკვეთი წარმოადგენს. შესაბამისად, სესხების შემცირებული მოცულობა, სხვა თანაბარ პირობებში, ამცირებს მათ შემოსავლებსაც. შემოსავლების კლების მასშტაბებიდან გამომდინარე კი დგება ხარჯების ოპტიმიზაციის (შემცირების) საჭიროება, რაც მოსალოდნელია ნაწილობრივ დასაქმებულთა ოდენობის ან/და მათი ანაზღაურების შემცირებაშიც აისახოს. გარდა უშუალოდ ბანკებზე გავლენისა, დაკრედიტების შემცირება უარყოფითად ისახება ეკონომიკურ აქტივობაზე სხვა სექტორებშიც. შემცირებული დაკრედიტება ავტომატურად ნიშნავს განკარგვადი თავისუფალი სახსრების მოცულობის კლებას, რაც ერთობლივი ადგილობრივი მოთხოვნის შემცირებას განაპირობებს. მოთხოვნის შემცირება თავის მხრივ უარყოფითად აისახება ბიზნეს სექტორის შემოსავლებზე და მათ მიერ გაწეულ/გასაწევ ხარჯებზე. შედეგად, მოკლევადიანი პერიოდისათვის მცირდება ეკონომიკური აქტივობა და ზრდის ტემპი.

შესაბამისად, დეპუტატის განცხადება დაკრედიტების არსებითი შემცირებისა და რეგულაციების მოსალოდნელი უარყოფითი შედეგების შესახებ რეალობას შეესაბამება, თუმცა დაკრედიტების კლების დასახელებული მაჩვენებელი გადაჭარბებულია. აქვე აღსანიშნავია, რომ განცხადების გაკეთების თარიღისათვის ოფიციალური მაჩვენებლები ცნობილი არ იყო, დასახელებული რიცხვი კი შეესაბამება მედიაში გავრცელებულ მონაცემს.

ანალიზი

სესხების გაცემის რეგულირების შედეგებზე საუბრისას, საქართველოს პარლამენტის წევრმა „ევროპული საქართველოდან“, დავით ბაქრაძემ, განაცხადა, რომ რეგულაციების შედეგად კომერციული ბანკები ზიანდება, რაც მისი თქმით, მიმდინარე წლის იანვარში, გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით დაკრედიტების 10-ჯერ შემცირებაში აისახა. დეპუტატის განმარტებითვე დაკრედიტების შემცირება ეკონომიკური აქტივობის შენელების წინაპირობაა.

განცხადების კონტექსტიდან ნათელია, რომ დეპუტატი ძალაში მიმდინარე წლის 1 იანვრიდან შესული რეგულაციების ეფექტზე საუბრობს. შესაბამისი საკანონმდებლო აქტი (ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის ბრძანება „ფიზიკური პირის დაკრედიტების შესახებ დებულების დამტკიცების თაობაზე“) 2018 წლის 24 დეკემბერს იქნა მიღებული. ბრძანება ვრცელდება ფიზიკურ პირზე სესხის გამცემ ნებისმიერ სუბიექტზე, მათ შორის კომერციულ ბანკებზე, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებზე და სხვა. ბრძანება განსაზღვრავს პასუხისმგებლიანი დაკრედიტების პრინციპებს, ამკაცრებს სესხის გაცემის/აღებისათვის დასაკმაყოფილებელ პირობებს და აწესებს გადახდისუნარიანობის ანალიზის აუცილებლობას. გარდა გადახდისუნარიანობის ანალიზისა, მოთხოვნილია დამატებითი პირობები, მათ შორის მსესხებლის წმინდა შემოსავლებსა და სესხის მომსახურებისათვის საჭირო სახსრებს შორის სხვაობა არ უნდა იყოს საარსებო მინიმუმზე ნაკლები (ამჟამად, საარსებო მინიმუმი 176 ლარია). ამავე ბრძანების თანახმად, სესხის მომსახურებისთვის ყოველთვიურად გასაწევი ხარჯი არ უნდა აღემატებოდეს მსესხებლის ყოველთვიური შემოსავლის გარკვეულ ნაწილს(20-60%). აღნიშნული ცვლილებების შინაარსისა და შესაძლო გავლენების შესახებ იხ. ფაქტ-მეტრის კვლევა.

განცხადების კონტექსტიდან გამომდინარე მიზანშეწონილია გაანალიზდეს ფიზიკური პირების დაკრედიტების ცვლილების ტენდენცია, ვინაიდან რეგულაცია მსესხებელთა მხოლოდ ამ ნაწილს ეხება. ამავდროულად, მხედველობაში უნდა მივიღოთ სესხების ნაკადების შესახებ მონაცემები და არა ნაშთები. სესხების ნაკადები მოიცავს დროის კონკრეტულ პერიოდში, ამ შემთხვევაში იანვარში დადებულ ახალ ხელშეკრულებებს. ნაშთებში კი მოცემულია წარსულში გაცემული სესხებიც, რომელთა დაფარვის ვადა გასული არ არის. მაგალითად, 2015 წელს 10 წლის ვადით გაცემული სესხი 2019 წლის იანვარში ფიქსირდება ნაშთებში, თუმცა არა ნაკადებში. ცვლილებებს გავლენა შესაძლებელია ჰქონოდა მხოლოდ ახალი ხელშეკრულებების დადებაზე, შესაბამისად წარსულში გაცემული სესხების მოცულობის გათვალისწინება ანალიზში მიზანშეუწონელია.

ფიზიკურ პირთა დაკრედიტების ტენდენციის ცვლილებას ცხრილი 1 ასახავს. მოცემულია როგორც გაცემული სესხების მოცულობა ფულად ფორმაში, ასევე დადებულ ხელშეკრულებათა (გაცემული სესხები) ოდენობა.

ცხრილი 1: ფიზიკურ პირებზე გაცემული სესხების ცვლილების ტენდენცია

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი (ინტერაქტიული სტატისტიკა)

როგორც ცხრილიდან ჩანს, ჯამურად (სესხის ყველა სახეობის ჯამი), ფიზიკურ პირებზე 2019 წლის იანვარში, 785 ათასი ხელშეკრულების ფარგლებში, 813.7 მლნ ლარის ოდენობის სესხი გაიცა, რაც შესაბამისად 1.4 და 1.3-ჯერ ნაკლებია 2018 წლის იანვრის ანალოგიურ მონაცემებზე. პროცენტული თვალსაზრისით კლება შესაბამისად 30 და 23%-ს შეადგენს. სესხის ცალკეული სახეობების მიხედვით ყველაზე მეტად არის შემცირებული სამომხმარებლო სესხები. 2019 წლის იანვარში 74.5 ათასი ხელშეკრულება გაფორმდა, რაც 5.7-ჯერ ნაკლებია გასული წლის ანალოგიურ მაჩვენებელზე. ამავე პერიოდში, 2.1-ჯერ, 368.8 მლნ-დან 176.1 მლნ ლარამდეა შემცირებული გაცემული სამომხმარებლო სესხების მოცულობა ფულად ფორმაში. შესაბამისად 1.6 და 1.9-ჯერ არის შემცირებული გაფორმებული ხელშეკრულებებისა და გაცემული სახსრების მოცულობა ფულად ფორმაში, იპოთეკური სესხების შემთხვევაში. ზოგად სურათს რაც შეეხება, 2019 წლის იანვარში გაცემული სესხების ჯამური მოცულობა და ხელშეკრულებათა ოდენობა ნაკლებია 2017 წლის ანალოგიურ მონაცემებთან მიმართებაშიც კი. ხელშეკრულებების ოდენობის თვალსაზრისით შემცირება ფიქსირდება 2016 წელთან მიმართებაშიც.

რაც შეეხება შემცირებული დაკრედიტების შედეგებს, ბანკებთან (და სხვა საკრედიტო ორგანიზაციებთან) მიმართებაში აღსანიშნავია, რომ მათი შემოსავლის/მოგების წყაროს გაცემული კრედიტების სანაცვლოდ მიღებული საპროცენტო განაკვეთი წარმოადგენს. შესაბამისად, სესხების შემცირებული მოცულობა, სხვა თანაბარ პირობებში, ამცირებს მათ შემოსავლებსაც. შემოსავლების კლების მასშტაბებიდან გამომდინარე კი დგება ხარჯების ოპტიმიზაციის (შემცირების) საჭიროება, რაც მოსალოდნელია ნაწილობრივ დასაქმებულთა ოდენობის ან/და მათი ანაზღაურების შემცირებაშიც (არ გაზრდაში) აისახოს. გარდა უშუალოდ ბანკებზე გავლენისა, დაკრედიტების შემცირება უარყოფითად ისახება ეკონომიკურ აქტივობაზე სხვა სექტორებშიც. შემცირებული დაკრედიტება ავტომატურად ნიშნავს განკარგვადი თავისუფალი სახსრების მოცულობის კლებას, რაც ერთობლივი ადგილობრივი მოთხოვნის შემცირებას განაპირობებს. მოთხოვნის შემცირება თავის მხრივ უარყოფითად აისახება ბიზნეს სექტორის შემოსავლებზე და მათ მიერ გაწეულ/გასაწევ ხარჯებზე, შედეგად მოკლევადიან პერიოდში მცირდება ეკონომიკური აქტივობა და ზრდის ტემპი.