Մեթոդաբանություն

Փաստ-մետրի աշխատանքային սկզբունքը հիմնված է մեր խմբագրական օրենսգրքի վրա, որն իր հերթին լիովին համապատասխանում է Փաստերի ստուգողների միջազգային ցանցի (International Fact-Checking Network - IFCN) կողմից մշակված սկզբունքներին:

Փաստ-մետրի աշխատանքի երեք հիմնական սկզբունքներն են՝

• Ճշմարտության որոնում՝ Փաստ-մետրի հիմնական նպատակ է ցույցտալ ընթերցողին, թե որտեղ է ճշմարտությունը,
• Աղբյուրների թափանցիկություն՝  հոդվածում օգտագործված բոլոր աղբյուրների հղում,
• Բազմակի ստուգում՝  փաստերի, տվյալների ստուգում որքան հնարավոր է շատ անգամ և որքան հնարավոր է շատ աղբյուրների միջոցով:

Փաստ-մետրի ամենօրյա գործողությունները 

Քայլ 1. Ստուգելու ենթակա հայտարարությունների ձեռք բերում ՝ Փաստ-մետրի վերլուծաբանները յուրաքանչյուր հայտարարության մեջ փորձում են գտնել բաղադրիչ, որը ենթակա է ստուգման: Վերլուծաբանների աշխատանքի հիմնական սկզբունքը փաստի և կարծիքի հստակ տարանջատումն է: Փաստ-մետրի ուսումնասիրության ոլորտը կարող է ներառել ցանկացած փաստ, որը իրականում տեղի է ունեցել կամ կարող էր տեղի ունենալ բնության մեջ: Ստուգելու ենթակա հայտարարություններ որոնելիս հատուկ ուշադրություն է դարձվում նաև վիճակագրական տեղեկություն պարունակող արտահայտություններին:

Որտե՞ղ ենք գտնում ստուգելու ենթակա փաստերը

1. Առաջին հերթին՝ Փաստ-մետրի վերլուծաբաններն ակտիվորեն հետևում են երկրում առկա նորություններին և ամենօրյա կտրվածքով հետևում տարբեր լրատվական աղբյուրներին. 

2. Անհնար է ամեն ինչ կարդալ և լսել, սակայն վերլուծաբաններն ընտրում են հուսալի և ակտիվ տպագիր կամ առցանց հրատարակություն, հեռուստաալիք, ռադիոկայան և դիտում դրանք ամեն օր.

3. Փաստ-մետրի թիմը վերահսկում է խորհրդարանի կամ կառավարության նիստերը, ինչպես նաև քաղաքական գործիչների կարևոր ելույթների հեռարձակումները. 

4. Փաստ-մետրի վերլուծաբանները դիտում են հեռուստաբանավեճեր. 

5. Փաստ-մետրի թիմը օգտագործում է հատուկ որոնման համակարգ, որը թույլ է տալիս օրվա ընթացքում յուրաքանչյուր լրատվամիջոցում գտնել կարևոր նորություններ, ինչպես նաև ստանալ այս կամ այն քաղաքական գործչի հայտարարությունները: Վերոնշյալ ծառայության համար Փաստ-մետրի թիմը օգտագործում է «IPM ուսումնասիրությունների» հատուկ մոնիթորինգի համակարգը. www.mediamonitoring.ge/mms.

6. Փաստ-մետրի վերլուծաբաններն ակտիվորեն հետևում են քաղաքական գործիչների / կուսակցությունների գովազդային տեսահոլովակներին, կոնկրետ կուսակցությունների կամ քաղաքական գործիչների կայքերին ու սոցիալական կայքերի հաշիվներին.

7. Նախընտրական շրջանում վերլուծաբանները գրանցում են նաև ստուգելու ենթակա փաստեր կուսակցությունների կամ քաղաքական գործիչների նախընտրական ծրագրերից և թռուցիկներից.

8. Փաստ-մետրը ստուգելու ենթակա հայտարարություններ ստանում է նաև ընթերցողներից: Մեր «Ստուգիր քո փաստը» նախաձեռնության շրջանակներում, ընթերցողները հնարավորություն ունեն ներկայացնելու ցանկացած հայտարարություն, որը պարունակում է փաստ, և Փաստ-մետրի թիմը կփորձի ստուգել այն:  Նման ձևաչափով ստուգված փաստերի հոդվածներում նշված է, որ դրանք ստուգվել են ընթերցողի պահանջով: Ընթերցողները կարող են ստուգելու ենթակա փաստերն ուղարկել ինչպես էլ. Փոստով ([email protected]) այնպես էլ Փաստ-մետրի «ֆեյսբուքյան» էջի «մեսենջերի» միջոցով:

Քայլ 2. Ստուգելու ենթակա թեմաների ընտրություն - Փաստ-մետրի թիմի համար շատ կարևոր է պատշաճ կերպով ընտրել և դասակարգել ստուգման ենթակա հայտարարությունները: Ստորև բերված են մի քանի ցուցանիշներ, որոնց հիման վրա ընտրվում են ստուգելու ենթակա հայտարարությունները (Բնականաբար, մեկ հայտարարությունը չի կարող բավարարել այս բոլոր ցուցանիշները, սակայն թիմը փորձում է, որ թեմաներ ընտրելիս չափանիշների մեծ մասը բավարարված լինի):

1. Թեմաներ ընտրելիս, առաջին հերթին, հնչում է հետևյալ հարցը. Արդյո՞ք տվյալ հայտարարությունը ստուգելի է: Գաղափարախոսությունները չեն ստուգվում, շատ դեպքերում չեն ստուգվում ապագայի վերաբերյալ կանխատեսումներն ու այնպիսի հարցերը, որոնց ստուգումը վեր է մեր հանրավորություններից  (օրինակ ՝ պետական գաղտնիք պարունակող տեղեկություններ, անձնական տվյալներ պարունակող տեղեկություններ և այլն).

2. Հանրային հետաքրքրություն - Կարևոր է պարզել, թե որքանով հետաքրքիր է հանրության համար տվյալ հարցը, արժե՞ դրա վրա ծախսել վերլուծաբանների ժամանակն ու ռեսուրսները:

3. Սույն սկզբունքներից ելնելով ՝ Փաստ-մետրի թիմն ավելի քիչ ուշադրություն է դարձնում նրան, թե ով է հայտարարությունն անում: Դիմումները չեն ընտրվում ոչ էլ դրանց հեղինակների տեղեկացվածությունից ելնելով, մեր թիմի համար կարևոր են հանրությանը հետաքրքրող բոլոր փաստերն ու խնդիրները. Սակայն ուշադրություն է դարձվում նաև վարչապետի, նախագահի, խորհրդարանի նախագահի և իշխող կուսակցության/կուսակցությունների ղեկավարների հայտարարություններին, քանի որ նրանց հայտարարություններն ուղղակիորեն ազդում են հասարակական կյանքի վրա։

4. Հակասական հարցեր - Փաստ-մետրի թիմը փորձում է ստուգել այն հայտարարությունները, որոնք  հանրության մեջ տարաձայնություններ են առաջացնում և դրանց վերաբերյալ որևէ եզրակացություն չկա.

5. Բացի այդ, ստուգվում են այնպիսի հարցեր, որոնք հանրության շրջաններում առաջ են բերում բնական հարց `«Միթե՞ սա իրոք այսպես է»: Սա հատկապես ակնհայտ է այն ժամանակ, երբ բոլորովին նոր, մինչ այժմ անհայտ փաստը դառնում է հանրային.

6. Մեր թիմի նպատակն է ստուգել այն հայտարարությունները, որոնց մասին ակտիվորեն խոսում են սոցիալական ցանցերում (Facebook, Twitter և այլն).

7. Կան հարցեր, որոնք գրավում են լսարանի ողջ ուշադրությունը: Ըստ հասարակական կարծիքի հարցումների, ինչպես նաև մեր թիմի փորձի, այս պարագայում Վրաստանի դեպքում հետևյալ խնդիրներն են. Աշխատատեղեր, աղքատություն, օկուպացված տարածքներ, կրթություն, մարդու իրավունքներ, սոցիալական օգնություն, բյուրոկրատական ծախսեր, դատական համակարգի անկախություն, միջազգային հարաբերություններ և այլն.

8. Հատուկ ուշադրություն է դարձվում այնպիսի հայտարարություններին, որտեղ բարձրաձայնվում են վիճակագրական տվյալները: Դրանք ստուգելը միշտ էլ կարևոր և հետաքրքիր է.

9. «Փաստ մետրը»-ը հատուկ ուշադրություն է դարձնում այնպիսի կեղծ փաստերի և ապատեղեկատվության ստուգմանը, որոնք կարող են վտանգել մարդկանց առողջությունն ու կյանքը, վնասել ժողովրդավարական գործընթացներին, այդ թվում՝ ընտրությունների վստահելիությանը և դիտավորյալ վնաս հասցնել Վրաստանի Սահմանադրությամբ երաշխավորված եվրատլանտյան և եվրոպական ինտեգրման գործընթացին

10. 9. Հավասարակշռության պահպանում - Ճիշտ է, Փաստ-մետրի վերլուծաբանները ընտրում են ստուգելու ենթակա հայտարարությունները հիմնականում ըստ դրանցում պարունակվող փաստերի, բայց հաճախ կարող է պատահել, որ մի կուսակցության / քաղաքական գործչի բազմաթիվ հայտարարություններ ստանանք, իսկ այլ կուսակցության / քաղաքական գործչի `ոչ մի: Բնականաբար, մենք դրանում մեղավոր չենք, բայց, այնուամենայնիվ, մենք փորձում ենք հավասարապես ընդգրկել բոլոր կուսակցությունները / քաղաքական գործիչներին և նրանց հայտարարությունների վերաբերյալ շատ թե քիչ հավասար թվով հոդվածներ հրապարակել: Այս մոտեցումը հատուկ կարևորություն է ստանում նախընտրական շրջանում.

11. Ստուգելու ենթակա հայտարարություն ընտրելիս Փաստ-մետրի խմբագիրն ու վերլուծաբանը սահմանում են, թե ինչ ենք ստուգում: Օրինակ` քաղաքական գործչի հայտարարությունը «Թբիլիսիի քաղաքապետարանում վառելիքի սպառումը ավելացել է 8 անգամ, փափուկ կահույքի սպառումը 2 անգամ: Նաև բարձրացվել են բյուրոկրատական աշխատավարձերն ու պարգևավճարները: «Սա փողերի լվացում է» բաղկացած է մի քանի բաղադրիչներից, և ստուգվող մեջբերումները պետք է  տարանջատվեն միմյանցից: Օրինակ ՝ երեքը միասին ստուգում ենք և մեկ հոդված տպագրում, թե՞ երեք տարբեր հոդվածներ ենք գրում: Նաև հարցնում ենք. Կարո՞ղ ենք վերջին արտահայտությունը. «Սա փողերի վատնում է» - ստուգել: Թե՞ սա դիտարկենք որպես քաղաքական գործչի անձնական գնահատական: Այսպիսով, հոդվածի վրա աշխատանքը սկսվում է միայն այն ժամանակ, երբ մենք հստակ գիտենք, թե որտեղ պետք է փնտրենք ճշմարտությունը:

Քայլ 3. Փաստերի ստուգում և հոդվածի պատրաստում – Երբ ստուգման ենթակա հարցն ընտրվել է, սկսվում է նոր՝ բավականին բարդ փուլ `փաստերի ստուգում կամ Fact-Checking հոդված պատրաստելը: 

1. Հայտարարության հստակեցում - Հաճախ անհասկանալի է, թե ինչ է նկատի ունեցել քաղաքական գործիչը կամ պնդման այլ հեղինակը որոշակի հայտարարության մեջ, կամ գուցե նշել է մի փաստ, որի աղբյուրը գտնել չենք կարող: Համապատասխաբար, մենք կկապվենք հայտարարության հեղինակի հետ և կհստակեցնենք նրա կողմից հնչեցված փաստացի տեղեկությունը: Սա օգնում է մեզ խուսափել սխալ հետազոտություն անցկացնելուց: Չնայած, միևնույն ժամանակ, նման պարզաբանումներով, քաղաքական գործիչը կամ պնդման այլ հեղինակը կարող է փորձել գեղեցկացնել նախնական հայտարարությունը: Օրինակ` Եթե նա գիտակցում է, որ փաստը սխալմամբ է հնչեցրել, պարզաբանելիս կարող է ասել, որ այլ բան է նկատի ունեցել (իր համար ավելի  հարմար փաստ ներկայացնել): Այս ժամանակ դժվար է որոշել, թե ո՞ր հայտարարությունը պետք է ստուգվի առաջնահերթ՝  այն ինչ ասվել է առաջին անգամ, թե այն ինչ ասվել է պարզաբանման ընթացքում: Ճիշտ է, յուրաքանչյուր դեպք անհատական է, բայց Փաստ-մետրի վերլուծաբանը փորձում է ճշտել այն հայտարարությունը, որը արվել է հրապարակավ, հասկանալի պատճառներով՝ այս հայտարարությունը լսել է մեծ լսարանը, իսկ պարզաբանումը՝ միայն Fact-Checker-ը: Համապատասխանաբար՝ խորհուրդ է տրվում ստուգել նախնական հայտարարությունը և դրա հիման վրա գնահատել հայտարարություն անողին: Այնուամենայնիվ, քաղաքական գործչի կամ պնդման այլ հեղինակի բացատրությունը, լրացուցիչ տեղեկության տեսքով, պետք է արտացոլվի հոդվածում. (օրինակ)

2. Ստուգման հաջորդ փուլը երկրորդական աղբյուրների միջոցով տեղեկության որոնումն է: Վերլուծաբանն օգտագործում է բոլոր հասանելի միջոցները, որ թույլ կտան նրան ստուգել հայտարարությունը՝ 1. Google Search, հանրագիտարաններ, հատուկ գրականություն, զանազան կազմակերպությունների կամ պետական գործակալությունների զեկույցներ / հայտարարություններ և այլն: 2. Այսպես կոչված Deep Web, այսինքն աղբյուրներ որոնք հասանելի չեն Google Search-ով: Սա ներառում է տարբեր պետական կամ մասնավոր կազմակերպությունների վճարովի կամ անվճար տվյալների բազաներ: Օրինակ` Վրաստանի օրենսդիր տեղեկատուի արխիվ (www.matsne.gov.ge), Տուրիզմի ազգային վարչության տվյալների բազա, Պետական գնումների գործակալության պորտալ (www.procurement.gov.ge), Վրաստանի վիճակագրության գործակալություն (www.geostat.ge), Ֆինանսների նախարարության պորտալ (www.mof.ge), Վրաստանի ազգային բանկի կայք (www.nbg.ge), Հիվանդությունների վերահսկման և հանրային առողջության ազգային կենտրոնի կայքը (www.ncdc.ge), Հանրային ռեգիստրի ազգային գործակալության պորտալը (www.naprweb.reestri.gov.ge): Ի լրումն պետական ​​գերատեսչությունների հրապարակած տվյալների, «Փաստ-մետր» վերլուծաբաններն օգտագործում են տեղական ոչ կառավարական կազմակերպությունների տվյալները և տվյալների բազաները, օրինակ. www.idfi.ge, www.transparency.ge և այլն: Բացի այդ, «Փաստ մետր»-ն օգտագործում է տարբեր միջազգային ընկերությունների/կազմակերպությունների կողմից պատրաստված վարկանիշային զեկույցներ և տվյալներ, օրինակ՝ Economist Intelligence Unit, Freedom House, Amnesty International, Reporters Without Borders և այլն: Բացի այդ, առողջապահության հետ կապված խնդիրների վրա աշխատելիս վերլուծաբաններն օգտագործում են Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության, ԱՄՆ և ԵՄ առողջապահական գործակալությունների տվյալները, ինչպես նաև կարդում են համապատասխան ուսումնասիրություններ առաջատար բժշկական ամսագրերում, այդ թվում՝ www.thelancet.com, www.nejm.org: և այլն։ Նաև օգտագործվում են հետևյալ տվյալների բազաները՝ , www.data.worldbank.org, www.factcheck.ge/page/database և այլն։

3. Այս կամ այն հարցը պարզելու համար անհրաժեշտ  հարցազրույցներ / խորհրդակցություններ անցկացնել համապատասխան փորձագետների հետ ՝ նրանք կարող են լինել իշխանամետ, ընդդիմադիր կամ չեզոք: Նրանց կարծիքները կօգնեն ավելի լավ հասկանալ հարցը և ձևավորել ձեր հայացքները, բայց, բնականաբար, փորձագետների կարծիքը չի ընդունվի առանց բողոքարկման և չի օգտագործվի որպես փաստ հոդվածում. Փորձագետներին մեջբերումներ անելիս հոդվածում նշվում է նրանց մասնագիտական ​​կապը ստուգվող առարկայի հետ։

4. Հանրային տեղեկության հայցում - երբ տեղեկությունը հասանելի չէ համացանցում և այլ երկրորդական աղբյուրներում, մենք այն հայցում ենք համապատասխան գերատեսչություններից: Վրաստանի Վարչական օրենսգրքի III գլխի (Տեղեկատվության ազատություն) 40-րդ հոդվածի համաձայն ՝ «հանրային հաստատությունը պարտավոր է անհապաղ կամ ոչ ուշ, քան 10 օրվա ընթացքում տրամադրել հանրային տեղեկատվություն» ...

5. Բոլոր անհրաժեշտ տեղեկությունները հավաքելուց հետո սկսվում է պատրասվտել Փաստ-մետրի հոդվածը, որտեղ  ներկայացվում է որոշակի խնդրի վերաբերյալ վերլուծաբանի կողմից կուտակած մեծ քանակությամբ տեղեկությունը, չնայած՝ Փաստ-մետրի հոդվածը պետք է կազմի առավելագույնը (բացառությամբ հատուկ դեպքերի) 2-3 էջ և պետք է հնարավորինս հեշտ հասկանալի լինի.

6. Փաստ-մետրի վերլուծաբաններն օգտագործում են տվյալների վիզուալացման գործիքներ ՝ գծապատկերներ, աղյուսակներ և այլն. 

7. Հոդվածում օգտագործված յուրաքանչյուր տեղեկություն պետք է մի քանի անգամ մանրակրկիտ վերլուծված և ստուգված լին: Հիշեք, որ Փաստ-մետրի հիմնական սկզբունքը մի քանի անգամ վերստուգելն է.

8. Հոդվածում օգտագործված բոլոր փաստային տվյալների կամ այլ տեղեկության համար մենք նշում ենք աղբյուրը `համապատասխան հղումների տեսքով. Փաստ-մետրի հիմնական սկզբունքը թափանցիկությունն է: Հոդված պատրաստելիս «Փաստ-մետր»-ի վերլուծաբանները փորձում են իրենց վերլուծության համար հիմնվել առնվազն երկու առաջնային աղբյուրների վրա: Փաստ մետրը, որպես կանոն, անանուն աղբյուրների հիման վրա փաստերի ստուգման հոդվածներ չի պատրաստում։ Սակայն, բացառապես, եթե աղբյուրը բացահայտելիս անվտանգության վտանգ կա, և միևնույն ժամանակ աղբյուրի տրամադրած տեղեկատվությունը անհրաժեշտ է հոդվածի պատրաստման համար, հոդվածը կարող է պատրաստվել անանուն աղբյուրի միջոցով: Այնուամենայնիվ, այս դեպքում անանուն աղբյուրի տրամադրած տեղեկատվությունը նույնպես պետք է հաստատվի նույնականացման աղբյուրով կամ այլ ապացույցներով:

9. Հոդվածը պատրաստելիս «Փաստ-մետր» վերլուծաբանները հատուկ ուշադրություն են դարձնում անձնական տեղեկատվության պաշտպանությանը, հատկապես, երբ խոսքը վերաբերում է անչափահասներին: ( Օրինակ 1; Օրինակ 2):

Բացի այդ, «Փաստ մետր»-ի աշխատակիցներն առաջնորդվում են «Փաստ մետրի» ուղեցույցով:

Քայլ 4. Վերջնական եզրակացության և վճռի գնահատում - Գործնականում հնարավոր է հանդիպել տարբեր տեսակի դիմումների: Քանի որ դրանցից յուրաքանչյուրը պահանջում է անհատական մոտեցում, կարևոր է իմանալ, թե ինչ տեսակի արտահայտությունների կարող ենք ավելի հաճախ հանդիպել և ինչպես գնահատել դրանք:

1. Հայտարարությունն, առաջին հերթին, կարող է լիովին ճշգրիտ լինել և կարևոր բաղադրիչի պակաս չունենալ.

2. Հայտարարությունը կարող է հիմնականում ճշգրիտ լինել, բայց լրացուցիչ պարզաբանումների կամ ճշգրումների կարիք ունենալ: Օր.` Թվերն անվանելիս մարդիկ հաճախ դրանք կլորացնում են: Հնարավոր է 945-ի փոխարեն քաղաքական գործիչն ասի 1000 և այլն.

3. Փաստ-մետրը մեծ նշանակություն է տալիս հայտարարության համատեքստին: Քաղաքական գործչի, կամ պնդման այլ հեղինակի կողմից բարձրաձայնված վիճակագրությունը կամ փաստացի տվյալները կարող են ճիշտ մեջբերվել, բայց օգտագործված լինել այնպես, որ  իրականությունը մնա ստվերում: Օր.` Եթե ասենք, որ այսօր Վրաստանում պետության կողմից ֆինանսավորվող պաշտոնյաների ընդհանուր տարեկան աշխատավարձը 1.7 միլիարդ լարի է, և բացասական համատեքստում մենք նկատի ունենանք, որ այդքան շատ գումար է ծախսվում բյուրոկրատիայի վրա, այս հայտարարության թվային տվյալները ճշգրիտ կլինեն, բայց ենթատեքստը անճիշտ է, քանի որ, իրականում, այս գումարի ոչ այնքան  փոքր հատվածը ծախսվում է բանակը, ոստիկանությունը և այլ կարևոր կառույցներ պահպանելու համար՝ոչ միայն բյուրոկրատիան: Հետևաբար, վերոնշյալ գումարը որպես ամբողջովին բյուրոկրատական ծախս ներկայացնելը թյուր ընկալում է ստեղծում.

4. Հաճախ նույնիսկ մեկ  պատմության կոնկրետ մանրամասներ չհիշատակելու դեպքում, հասարակությունը մոլորության մեջ դ հայտնվում: Օր.` Եթե որևէ պետական պաշտոնյա ասում է. «Մենք կրճատել ենք պարգևավճարները հանրային ծառայություններում», այս փաստը կարող է հաստատվել, բայց միևնույն ժամանակ հանրային ծառայություններում բարձրացվել է աշխատավարձի հավելավճարների չափը և այնպես, որ այն ծածկում է պարգևավճարների կրճատումը: Ընդհանուր առմամբ, ոչինչ չի փոխվում, ընդհակառակը, աճում են բյուրոկրատական ծախսերը: Այս պարագայում որոշակի փաստ չնշելու պատճառո լսարանը մոլորության մեջ է հայտնվում:

5. Տվյալների և վիճակագրության ընտրովի ներկայացում - Սա այն իրավիճակն է, երբ նշվում են բարենպաստ վիճակագրական տվյալները, անտեսվում՝  բացասականները

6. Այսպես կոչված Ժամկետանց փաստեր - Այնպիսի վիճակագրություն կամ փաստային տվյալների այլ տեսակներ, որոնք ժամանակին արդիական էին, բայց չեն կարող օգտագործվել ներկայիս իրավիճակը նկարագրելու համար.

7. Քաղաքական գործիչների հայտարարություններում քիչ չեն հնչում «չափազանցրած» արտահայտություններ, օրինակ՝ Լավագույն ցուցանիշ, աննախադեպ ձեռքբերում, կամ հակառակը ՝ ամենացածր տվյալներ, հակառեկորդային և այլն: Որպես կանոն, նման հայտարարությունները հաճախ չափազանցված են.

8. Նաև կան միանշանակ ստեր, որոնք համեմատաբար հեշտ է հայտնաբերել և գնահատել.

9. Հաճախ մարդիկ հրապարակային ելույթներում անզգուշորեն սխալներ են թույլ տալիս, դրանցվերլուծությունը հստակ ցույց է տալիս, որ հեղինակը մտադրություն չի ունեցել դիտավորյալ մոլորության մեջ գցել հասարակություննը, բայց այնուամենայնիվ ապատեղեկատվություն է տարածել.

10. Բացի այդ, մենք հասկանում ենք այսպես կոչված «լեզվի սայթաքումները» (slip of tongue), որոնց վճիռով գնահատական չի տրվում: Օրինակ` Եթե քաղաքական գործիչը սխալմամբ որոշ փաստային տվյալներ է հնչեցնում, հետո՝ տեղում ուղղում  սխալը, բնականաբար, մենք չպետք է հետապնդենք նախնական սխալը: 

Փաստ-մետրի վճիռներն են՝

✔️ Ճշմարտություն - Հայտարարությունը ճշգրիտ է և կարևոր ոչ մի բացթողում չունի

✔️Մեծ մասամբ ճշմարտություն - Հայտարարությունը ճշգրիտ է, բայց պահանջում է լրացուցիչ տեղեկություն և (կամ) բացատրություն.

✔️ Կիսով չափ ճշմարտություն - Հայտարարությունը մասամբ ճշգրիտ է, բայց մանրամասները բաց են թողնված կամ որոշ հարցեր համատեքստից դուրս են.

✔️ Մեծ մասամբ սխալ - Հայտարարության մեջ կան ճշմարտության տարրեր, բայց անտեսվում են կարևոր փաստերը, որոնք կարող էին այլ տպավորություն թողնել:

✔️ Սխալ – Հայտարարությունն ճիշտ չէ;

✔️ Սուտ - Հայտարարությունն ճիշտ չէ, և դրանում բերված ապացույցներն անհեթեթ են.

✔️Մանիպուլյացիա - Հայտարարությունում ներկայացված փաստերը / թվերը քիչ թե շատ ճիշտ են, չնայած ամբողջական համատեքստը դիտավորյալ աղավաղված է.

✔️Կեղծ Լուր - կեղծ կամ մանիպուլյատիվ տեղեկություն, որը տարածվում է լրատվամիջոցի, քաղաքական գործչի կամ սոցիալական ցանցի էջի կողմից (այս վճիռը հիմնականում օգտագործվում է հակաարևմտյան հաղորդագրություններ տարածող աղբյուրների գնահատման դեպքում). 

✔️Առանց վճռի - Անհնար է գնահատել հայտարարությունը վճռով:

✔️Սատիրա – Փաստը ներառում է ուռճացում, երգիծանք, սարկազմ և աբսուրդային է: Հնարավոր է շարքային մարդը չընկալի այն որպես սատիրա

Փաստ-մետրը նաև ստուգում է, թե որքան հետևողական են քաղաքական գործիչները իրենց դիրքերում

Ե՞րբ է ստուգվում քաղաքական գործչի դիրքորոշման փոփոխությունը.

1. Քաղաքական գործչին հրապարակավ մեղադրում են իր դիրքորոշումը փոխելու մեջ.

2. Քաղաքական գործչի կողմից դիրքորոշման փոփոխությունը նկատում է «Փաստ-մետրը».

3. Օգտատերը խնդրում է ստուգել քաղաքական գործչի դիրքորոշման հնարավոր փոփոխությունը.

Այս ուղղությամբ Փաստ-մետրի վճիռներն են.

✔️ Դիրքորոշումը փոխել է - Դիրքորոշման էական փոփոխություն, դիրքորոշման ամբողջական փոփոխություն

✔️Դիրքորոշումը չի փոխել - Քաղաքական գործիչը էապես չի փոխել դիրքորոշումն ու այն մեկնաբանելիս օգտագործող տոնը.

✔️ Դիրքորոշումը մասամբ փոխել է - Քաղաքական գործիչը մասամբ փոխել է դիրքորոշումը և մեղմացրել կամ խստացրել այն մեկնաբանելու ժամանակ օգտագործվող տոնը և (կամ) բառապաշարը. Հանդես է գալիս անհամապատասխան հայտարարություններով;

Փաստ մետրը դիրքորոշման փոփոխության բարոյական գնահատական ​​կամ դատողություն չի անում։ Եթե, քաղաքացիների մի մասի կարծիքով, դիրքորոշման փոփոխությունը սկզբունքների տատանման և/կամ ամուր արժեքների բացակայության նշան է, մյուսների կարծիքով՝ փոխզիջումների և պրագմատիզմի պատրաստակամության ցուցանիշ։

Ինչպես դասական փաստերի ստուգման(FLIP-O-METER) դեպքում,  մեր նպատակն է օգնել հանրությանը ավելի տեղեկացված ընտրություն կատարել:

«Փաստ-մետրը» ստուգում է նաև, թե որքանով են կատարվում քաղաքական գործիչների խոստումները հետեւյալ վճիռներով.

Կատարված չէ - խոստումն ընդհանրապես չի կատարվել, այն կատարվել է էական բացերով (որը բացառել է խոստացված հարցի լուծումը/նպատակի իրականացումը) կամ աննշան քայլեր են ձեռնարկվել դրա կատարման/իրականացման ուղղությամբ և գործընթացը դադարեցվել է։

Մասամբ կատարված է -

• խոստումը մասամբ կատարվել և/կամ ուշ է կատարվել.

• Խոստման միայն մի մասն է կատարվել նշված ժամկետում, թեև գործընթացը շարունակվում է.

Կատարված է - խոստումն ամբողջությամբ կատարվել է: Կատարման գործընթացում էական թերություններ չեն հայտնաբերվել և էական ուշացումներ չեն եղել:

Ընթացքի մեջ է - խոստման կատարման գործընթացը ընթացքի մեջ է, և խոստումը կատարելու համար ողջամիտ ժամանակ է մնացել մինչև խոստման համար նշված ժամկետի ավարտը:

Նշում. Որոշ դեպքերում խոստման բովանդակությունը կարող է վիճելի լինել, ինչը վիճահարույց է դարձնում խոստման անհրաժեշտությունը, վավերականությունը տարբեր քաղաքական գաղափարախոսությունների կամ տեսությունների տեսանկյունից: Փաստահաշվիչը գնահատում է խոստման կատարումը և չի մտնում այնպիսի քննարկումների մեջ, որոնք դուրս են գալիս փաստական ​​ճշգրտության սահմաններից և գաղափարական/ակադեմական քննարկման առարկա են։

Փաստ-մետրը բարոյապես չի գնահատում և չի դատում դիրքորոշման փոփոխությունը: Եթե քաղաքացիների մի մասի կարծիքով, դիրքորոշման փոփոխությունը սկզբունքների տատանման և / կամ ամուր արժեքների բացակայության նշան է, մնացածի կարծիքով, դա փոխզիջման պատրաստակամության, պրագմատիզմի ցուցանիշ է:

Ինչպես դասական factchecking-ի դեպքում, այնպես էլ դիրքորոշման փոփոխության ստուգման (FLIP-O-METER) շրջանակներում, մեր նպատակն է աջակցել հասարակությանն ավելի տեղեկացված ընտրություն կատարելու նպատակով:

Քայլ 5. Հոդվածում տրված տեղեկության վերստուգում հեղինակի կողմից -  Հոդվածն ավարտելուց հետո Փաստ-մետրի վերլուծաբանները փորձում են քննադատորեն կարդալ այն մի քանի անգամ (կամ օգնություն խնդրում գործընկերներից) և բացեր գտնում հետևյալ հարցերի օգնությամբ.

1. Որքանո՞վ ճիշտ և ճշգրիտ է գրված այն հայտարարությունը, որը մենք ցանկանում էինք ստուգել:

2. Կարո՞ղ ենք թե՝ ոչ հստակ բացատրել, թե ինչու ենք ստուգել այս հայտարարությունը, ինչու՞ արժեր դրա վրա ռեսուրսներ ծախսել:

3. Արդյո՞ք հոդվածի պատրաստման ժամանակ օգտագործված բոլոր աղբյուրները ստուգված և հղված են: 

4. Որքանո՞վ են հիմնավոր և վստահելի այն փաստարկները, որոնց հիման վրա հաստատվել է որոշակի հայտարարության ճշգրտությունը կամ անճշտությունը (հոդվածը հիմնված է փաստական փաստերի, թե՞ զուտ կարծիքի վրա):

5. Որքանո՞վ պարզ են բացատրվում հիմնական փաստարկները և այն ճանապարհը, որով գնացինք մինչև վերջնական եզրակացություն:

6. Հասկանալի կերպո՞վ է  արդյոք հոդվածում բացատրված, թե ինչ փաստարկների հիման վրա ենք հայտարարության վերաբերյալ հրապարակում այս կամ այն վճիռը:

Քայլ 6. Խմբագրի կողմից հոդվածի ստուգում -  Երբ փաստ-մետրի վերլուծաբանն ամփոփում է հոդվածը, տեղեկացնում է փաստ-մետրի խմբագրին (և գլխավոր տնտեսագետին, եթե հոդվածը տնտեսական որորտից է), որից հետո մեկնարկում է խմբագրման գործընթացը: Հոդվածը խմբագրելիս խմբագիրն անում է ինչպես բովանդակային, այնպես էլ ոճական և տեխնիկական դիտողություններ ՝ աշխատանքը կատարելագործելու համար: Ընթացքում հոդվածը կարող է մի քանի անգամ վերադարձվել հեղինակին ՝ համապատասխան դիտողություններով / մեկնաբանություններով, մինչև այն վերջնական տեսք ստանա: Բացի այդ, հոդվածի խմբագրի և հեղինակի միջև համաձայնություն է ձեռք բերվում հոդվածի վերջնական վճռի վերաբերյալ: Առանց համապատասխան ընդհանուր հայտարարի, հոդվածը չի կարող հրապարակվել փաս  տ-մետրի կայքում:

Քայլ 7. Հոդվածի հրապարակումը կայքում և սոցիալական ցանցերում - երբ հոդվածը վերջնական տեսք է ստանում, այսինքն ՝ խմբագիրն ու հեղինակը լիովին համաձայնության դրա բովանդակության շուրջ, հոդվածը ներբեռնվում է կայք: Նախքան վերջնական հրապարակումը, հոդվածը վերանայում է տեխնիկական խմբագիրը, փորձում է կատարելագործել լեզուն, որպեսզի հոդվածն ընթերցողի համար հասկանալի և հեշտությամբ ընկալվող լինի: Հոդվածում որևէ թերություն գտնելու դեպքում տեխնիկական խմբագիրը նաև բովանդակային դիտողություններ անելու իրավունք ունի: Նման դեպքում հոդվածը կարող է կրկին խմբագրվել և վերջնականապես հրապարակվել կայքում: 

Կայքում հրապարակվելուց հետո հոդվածը տարածվում է սոցիալական ցանցերում Facebook-ում, Instagram-ում, Twitter-ում

Փաստ-մետրի հոդվածում սխալների ուղղում

Փաստ-մետրը չի բացառում, որ որոշ դեպքերում կարող է սխալվել: Համապատասխանաբար, մեր կողմից ստուգված հայտարարությունների հեղինակներին (կամ ցանկացած հետաքրքրված անձին), մեր հետազոտության և եզրակացության հետ համաձայն չլինելու դեպքում, Փաստ-մետրն առաջարկում է ներկայացնել իրենց դիտարկումներն ու փաստարկները: Մեր թիմը կվերլուծի  դիտարկումներն ու փաստարկների ճշգրտության դեպքում, կթարմացնի կամ կուղղի հետազոտությունն ու վճիռը:

Թամրմացում- Այն դեպքում, եթե հոդվածին / ուսումնասիրությանն ավելացվում է կարևոր տեղեկատվություն, որը նախկինում չի հայտնվել ուսումնասիրության մեջ, բայց չի փոխում վճիռը, մենք կթարմացնենք հոդվածը:

Ուղղում- Այն դեպքում, եթե ավելացվի վճիռը փոխող տեղեկություն, մենք կուղղենք հոդվածը:

Թարմացված կամ ուղղված հոդվածում աչքի ընկնող վայրում նշում է, թե ում խնդրանքով, կամ ինչ պատճառով է այն թարմացվել / ուղղվել: Նաև նմանատիպ հոդվածները վերահրապարակվում են Փաստ-մետրի կայքում և սոցիալական ցանցերի էջերում: Այն դեպքում, երբ հնարավոր չէ փոփոխություններ կատարել բնօրինակ հրապարակման մեջ (օրինակ՝ FactCheck.ge-ի թվիթերում հրապարակված տեղեկատվությունը), նյութը կվերահրատարակվի նույն ձևաչափով և ալիքով, ինչ բնօրինակը, և փոփոխությունները հստակ կնշվեն։

Հետաքրքրված անձը կարող է հիմնավորված կարծիք ուղարկել հետևյալ էլ. փոստին՝ [email protected], մեր «Ֆեյսբուք»-ի էջում (https://www.facebook.com/Factcheck.ge/): Փաստ-մետրի [1] խմբագրությունը հեղինակի հետ միասին վերանայում է հոդվածը։

Նշված ակտիվությունը ծառայում է Փաստ մետրի լիարժեք քաղաքական չեզոքությանն սկզբունքի պաշտպանությանը:

Օնլայն հարթակում տարածված սխալ տեղեկության ստուգում 

«Փաստ մետրը» բացի քաղաքական գործիչների և հանրային անձանց հայտարարություններից, ստուգում է նաև սոցիալական ցանցերում և ինտերնետային տարածքում տարածված պնդումները: 2020  թվականի Սեպտեմբերից ի վեր, «Փաստ մետրը» Meta-ի (Facebook-ի) փաստերի ստուգման ծրագրի գործընկերն է: Նշված գործընկերության շրջանակներում Մետան իր հարթակում տարածված հավանական կեղծ լուրրի և սխալ տեղեկություն պարունակող հղումները տրամադրում է կազմակերպությանը:  Բացի այս, «Փաստ մետրը» Մետայի CrowdTangle վերլուծական գործիքի օգնությամբ վերահսկում է սոցցանցում տարածվող տեղեկատվությունը (տեքստ, ֆոտո և վիդեո նյութ)։ Սրա հետ մեկտեղ,  «Փաստ-մետր»-ը ստուգում է նաև ընթերցողների ուղարկած հղումները։ Ինչպես Meta-ի, այնպես էլ ընթերցողի կողմից տրամադրված և «Փաստ մետրի» մոնիթորինգի արդյունքում բացահայտված հայտարարությունները ստուգելու նպատակով կիրառվում են հետևյալ չափանիշները. 1) Ստւգելի է արդյոք կոնկրետ պնդումը 2) հանրության համար ստուգման ենթակա տեղեկատվության կարևորությունն ու արդիականությունը. 3) Պնդման տարածելիությունն ու դրա հնարավոր ազդեցությունը հանրության վրա:

Տեղեկությունը, որը «Փաստ-մետրը» կեղծ է գնահատում, Facebook-ը տեղադրում է տեղեկատվական դաշտի ստորին հատվածում (News feed): Սա զգալիորեն նվազեցնում է կեղծ տեղեկատվության տարածումը, ինչպես նաև նվազեցնում է սպառողների թիվը, ովքեր կարող են ապատեղեկացված լինել: Meta-ի փաստերի ստուգման ծրագրի շրջանակներում ուղղման և բողոքարկման քաղաքականությունը հասանելի է այստեղ՝ Ուղղման և բողոքարկման ուղեցույց: Ստացած ուղղման և բողոքարկումները քննարկում է խմբագրական խորհուրդը և ձայների մեծամասնությամբ որոշում կայացնում: 

Փաստ-մետրի աշխատանքի վերաբերյալ լրացուցիչ հարցեր ունենալու դեպքում, կարող եք գրել մեր «ֆեյսբուքյան» էջին (https://www.facebook.com/Factcheck.ge/), Էլ Փոստով ([email protected]), Կամ կապվել մեզ հետ հետևյալ հեռախոսահամարներով. +(995 32) 2 30 90 25; +(995 32) 2 22 29 13